botonlay diplom ayurum aybir ham uquw ayurum
aybir bulurga tiyis.
qay bir narsalarni oyranirga
minga bir kim kirak tugul kitap bulsa,
alla birsa.
albatta hokumat
"diplomirovanniy" garap tili spetsialistunu
yasap minnin hoquqlarnu qisa—
on narsanidir urlay. >>pp.
ayyi-?iya.
min bit monno uzum islaym. min sonday.
minni allah sonday iytkan. kunulga oyranuw
tilagi salgan.
a "universitet"nun uzunu
sabapci iytip kursatasi kila. on cinliqta uzu
islamagan isni uzunga taqmaqcu bula. >>pp.
... >>.
har kisi uzu oyransa, "onnon tirisip oyranuwu sabapci" diyp aytalar iykan,
yaki "hoday talant birgan", a indi kup kisi son oyranuw protsessono
bir urunga, yaqunga ciyilip oyransa, "universitet sabapci"! diyp aytalar iykan,
mon fikir doros tugul.
"allaga sokor, hawa sulagan ocon
nalog tulaysi tugil!" diyalar,
monnon sikilli aytam:
"allaga sokor, yazuculuqqa
diplom kirak tugul!,
r.f. zakonnaro turunda.".
minga hokumat macburiylap taqdiym iytkan
uquw kirak tugul, hokumat macburiylap minni
mohtacloqqa tosorgan, yagni diplom bilan.
botonlay diplom ayurum aybir ham uquw ayurum
aybir bulurga tiyis.
diplom aluw ayorom is.
diplom biruw-birmawno acoqlarloq sinaw
bulurga tiyis, a uquw ayorom is,
kim ni cik tilay sonlay azirlansin iydi son sinawga.
yagni on imtihanga boton kisi da kirtila torgan
bulson iydi. hazirgi "ye.g.e."-birdam dawlat
imtihano sikilli. ham masinaga prava ekzameno
sikilli, amma prava ekzamenonda da uquganloq
talap iytilirga tiyis tugul, sinaw uzu monno
(azirlikni) yahsolap acoqlarloq bulson iydi.
sinaw=imtihan=ekzamen.
ham predpriyatiyelarnin har birsinin uzun ca
qagiydalari, talaplari, sinawlaro bulson iydi
ham onlar bu {alda aytip kitilgan} {"ye.g.e"
diplomo}soz kisini da alorga hoquqlo bulson
iydi. yagni hoquqlo bulson iydi zakon buyun
ca, yagni zakonnar sonday, dorosrak minnin ca
(ham basqa kisilar fikirinca da dir) bulsonnar iydi.
ham alnbatta predpriyatiyelarnin kirisin ca,
on "ye.g.e"ga uz sinawlarono ostarga haqo
bulson iydi, ham botonlay uz talaplarini
gina talap iyta alson iydi, urtaq imtihanga igtibar
iytmay ca.
mon min aytkan sikilli imtihan cin donyada da
bar bugay indi ul, "toefl" diygan ingliz tili imtihano
sonday bugay.
monday aybirni ni ocon min sonlay qato tilaym,
conki mon bik barakatli bulacaq,
suz sayon "minnin ca" diyp aytip tormaym!,
mondago barca suzlarim min uylagan fikir!,
mondago barca suzlarim minnin suz, basqa
kisinin suzu tugul ic,
ham monday aybirni ni ocon min sonlay qato tilaym,
conki min oyda da oyrana alam ham "minga
qazanga uquw yortonga barop yorow kirak ta
tugul" diyp his iytam a kukmarada uquw yorto
oyostorow momkin bulsa da onda bit baro bir
bar ca honarlar bulmayacaq. ham minnin sikilli
kisilar bik kuptur. a "zaocnoy" sistemaso narsa,
onnon bilan da bit qazanga barop yoroyso,
sonoso qiziq, masalan,min hazir uquy torgan
matematika buyun ca zakon buyun ca "zaocnoy"
uquw bulurga tiyis tugul!,
ham monday aybirni ni ocon min sonlay qato tilaym,
min monno tilap kina qalmaym, min kisilarnin
(ham uzumnun)
allah birgan
"prava"laro turunda aytam, zakon
allah tilagan dinga turu kilirga tiyis,
min zakon cigaruw ocon yahso kinas biram,
"paravalaromno kacat iytam" diyirga da bula,
yagni "hoquqlaromno dawlaym",
allaga sokor, min hoquqlaromno bilam.
ham monday aybirni ni ocon min sonlay qato tilaym,
conki minnin monno aytirga momkinligim bar,
ham momkinligim bula torop aytmaska minnin
haqom yuq, aytmaska momkinligim bar, amma
min monda aytirgami, aytmaskamini saylap alganom
ocon caza alacaqmon allah birsa!
iska alganda diplomga qarap aluw doros tuguldor,
conki diplomloloq bilan son iska yarasqanraqloq
turu kilmazka momkin! har bir vakansiya-{is urunu}ga
kiruw-urnasuw ocon sinaw-ekzamen-konkurs-yaros
utkarilirga tiyistir. diplomlo kisi bilimnarini onotorga
momkin, qaybir kisiga universitet-mazarda uqup diplom
aluw kirak bulmasqa momkin, conki masalan onnon
oyonda boton kitaplaro tulup yatador ham on sondan
gina oyrangandir, yaki masalan yana torlo spetsiyalnost-
professiya buyun ca diplomno ali gina bira basladilar 'di',
a ul kisi indi mon aybirni bila, hazir diplom ocon yanadan
masaqatlanip yormay bit indi ul. ul=on. tagon, diplomnarnon
torlolok sano torlo konkret is urunnaronon torlolok sanondan
yozlar ca tapqor kimrak, songa kura har bir konkret is
urununga in yaraqlo diygan diplomnon da kim urunlaro ham
artoq urunnaro bulurdur.
"har bir vakansiya-{is urunu}ga
kiruw-urnasuw ocon sinaw-ekzamen-konkurs-yaros
utkarilirga tiyistir."
yagni organizatsiya kisinin diplomo bulmasa da onno iska
alorga momkin ham diplomo bula torop ta almasqa momkin
bulurga tiyis. ul diplomnon indi magnasi da uzgaracak onlay
bulsa. uqutuw organizatsiya-oyosma-yortlaronon maqsato
sinawga azirlaw gina bulacaq, "korocka"non "tilsimli" koco
bitacak, alla birsa. uqutuw siyfato yahsiracaq, alla birsa,
ham uqutuw yortlaro irkinrak oyosacaq, litsenziyalarsiz
yagni rohsat qagazlarinsiz, ham songa kura onlarnon
"tilsimli" prestij-daraca-imidjlaro tigizlanibrak kitacak,
gadilrak bulup. ham hatta "c.p."-{hosusiy ismakar},
repetitor, yagni hatta bir uqutuco bir uqucono uquta
torgan formalar da uzlarinin tabigiy hoquqlarono alacaq,
alla birsa.
"cit ilda sonlay bit" diysaniz on dalil tugul.
on diplom sistemasonon basqa torlo doros tugul yaqlaro da
bar. kuz aldonozga kildiriniz, uylap qaraniz:. bir haywan,
masalan, kaca, "songa diplom kirak" diyp uylanoz, yasar
ocon kirak onga. ul nislayacak? ul qazanga barop sonda
gina botonlayga qalorga tirisacaq, conki onga bit ali
balalarono da ustururga kirak, onlarga da diplom kirak bit,
kukmaraga qaytop, balalaronon yasi citkac kiri kilip yorow
qazanga hatli awor bit indi.
kacaga yasar ocon "vuz" kirak bulsa, ul qazanga barop
sonda gina yasap qalorga tirisir iydi, ali bit balalaronga da
yasarga kirak, 'dimak' "vuz" kirak, balalaronon balalaronga
da, sonlay bulgac, qazandan basqa urunda hic bir tiri can
iyasi qalmas iydi. bik haylakar saytannar suzudur mon:
"uqumagac 'awor', 'fizik', 'aqcasoz' is islaysin indi" diya.
onlay bulgac qazanda gina aqollo ham galim kisilar yasay
ham basqa cirlarda aqollo kisilar yasamay bulup ciga mo ni?!!!.
diplom ayorom, iska kiruw ayorom.
zakon bilan diplomlo ham diplomsoz kisini
ayuruw "vopiyuscaya nespravedlivost",
minnin ca, yagni bik zur gadilsizlik,
mon millati, rasaso buyun ca kisini
ayorgan sikilli ic indi, "diskriminatsiya
po natsiyonalnosti" sikilli. yagni kisinin
hizmat haqono diplomo buluw-bulmawga
zakon bilan baylaw turunda mon.
siz niciktir, minnin mon fikirimda hic sigim yuq.
mon hazirgi bizdagi diplom, "v.u.z"larnon
doros tugullugunun tagon bir gap-gadiy
sababi da bar: milliylik,
qitayda yugaro uquw yortlaro "universitet"
diyp ataluwonga min bik siklanam,
a tatarda iysa onday "obscestvenniy institut"
on yuq, koclap tagolgan ham tagola: zakonnar
sonday iytip cigarila, yugaro uquw yortlaronga
mohtacloqqa tosora torgan iytip,
universitetqa barmasqa rohsat, amma uzunnun
milliy uquw yortono acuw rohsat tugul bulup ciga,
yagni madrasalarni acorga rohsat iytila,
amma onlarno zakonnar 'sanga suqma'y,
"r.f." zakonnaro gadil tugul, doros tugul,
his yugo "c.p"-"i.p."-sahsi-individuwal ismakarlarnin
uzlari tilagan ca islarga haqlaro bulurga tiyis.
>432007m:qıtaydağı uyğurlar universitetnı
"ğali mäktäp" diyp atay iykän.<
on maktaplarni da, "yugaro uquw yorto"larno da
allaho tagala faroz iytmagan, madrasalarni da!,
on baro tik giylim aluwno gina faroz iytkan!,
on maktap-institut baro tik bir yul gina ali,
ondan basqa da yullar bar!, asfalt caygan
yahso yuldan cittan da utup bulgan kibik.
allahqa isanuw songa kura kirak ki,
allahnon tilagi bilan alla narsalar
bula alganlogono qabul iytar ocon,
masalan, allah tilasa, kisi oyonda
da oyrana ala, allah tilasa, universitetta
da oyrana almay.
">... yasalma rawista uquwga
>qiziqsindirmayca, tartmayca onlar uquwga tilamayacak
>diygan fikir bilan kilismaym. ... onlar uz tilaklari
>bilan lomonosov sikilli giylim izlap saharga
>barmagannar bit! yaki mon hikayadagi kisi sikilli:
>abugalisina hikayati. yaki basqa bilgili
>kisilar sikilli tugil bit onlar. leonardo da vinci, h.b.
yagni uquw yortlaro kisilardan irikli oyosorga
tiyis yagni initsiyativa "asttan ostka" barorga tiyis,
bir kim da uquw yortonda uqurga macbur iytilirga
tiyis tugul, a biznin ilda hazir 2006nci yilda
r.f. zakonnaro bik kup is urunnaronga diplomsoz
kisilarni alorga tiyganga ham yugaro uquw yortonda
uqumay ca imtihan bilan gina diplom alop bulmaganga
yugaro uquw yortonga uqurga kirirga macbur iyta
ham armiya kisilarni uquw yortlaronga quwa,
monlay zakonnar bilan macburiylap ciyilgan
"student"lar sano yasalma kutartilgan, faydasoz
san,..."
"neujeli" anlamaylar onlar, uquwnon hikmati universitetta
tugul.
minnin uquganomno allah bila.
allah boton kisinin da ni islaganini bila,
mosolman kisiga son cita,
on allah rizalogo ocon gamal qiyla.
agar "allah rizalogo ocon basqa kisilarnin
da biluwu kirak" diyp uylay iykan,
onnon ocon "neobazatelno" dissertatsiya
yazarga, yagni tiyis tugul, kisi anlarloq
bulsa son da citarga momkin.
sabap bilan naticani alistiralar.
yagni uquw yorto sabap tugul ul,
a kirisin ca, natica, giylim alow
bilan sogollanuwco galim ya bulacaq
galimnarnin ciyiluwu naticasi.
zakonnar "gibkiy" bulurga tiyis yagni "grubiy",
"balta bilan yasalgan" tugul, yagni momkin
qadar doros, ideal zakonga yararga, turu kilirga,
yaqonlasorga tiyis, agar doros tugul zakon
qatgiy utala iykan, on ziyan kildira.
"yuy"ga uzunu uzu narsa islatirga bilmagan,
narsa oyranirga bilmagan,
uzunga sogol, gamal taba almagan kisi kirsin,
"narsa oyratalar, sonno oyratsinnar" diyp.
>2822007m: yagni qay bir kisinin uzu
ocon planlastorgan programmaso albatta
yuydago programma bilan turu kilmay,
ikisi iki torlo yunalgan vektor, kisi baro bir uz yunalisinga
tartola, a yuy yunalisi buyun ca proyektsiya tizligi bilan gina bara,
yagni yuyda akrinrak uquy, nacarraq uquy.
sondan 'ball'lar, 'otsenka'larnon doros tugullugu kuruna:
nislap son ali kisi yuy tilagan aybirga boton waqotono birip
uqurga tiyis, onnon uz islari da bar bit.<
>432007m: dörösrägí "otsenka" tügíl,
uqıw tizlígíníɳ bik qatı buluwı- üzgärmäwí:
"yartı yıl íçíndä ʂunı-ʂunı öyränäsí",
äkrínräk öyräníw mömkinlígí birílmäy.
šulay diyp atala da älí: "neuspevayemost".
häm waqıttan baʂqa därískä kilgän öçön gínä
'ball' quyıw: bälki kíʂí ul fänní
bílädír indí, yäki ul kíʂí bötön kíʂí bílän
bír tigíz tizlíktä uqırğa ölgörä almaydır.
>yagni hic "gibkost" yuq.
monga misal: qazanda mahsus matematika maktabinda
uqup ciqqan balalar birinci kursqa kilganda indi bik kup
aybirni bilip kilalar, tagon bir misal: min masalan, universitetqa
kilganci maktapta sotsiyologiya, pedagogika, psihologiya, politologiya
buyun ca kup kina kitaplar uqugan iydim indi, onlarno maktapta oyratmadilar,
a hazir universitetta onlarno yanadan tinlap cigarga turu kila conki sabaq
tinlarga kiluwno yazop baralar, "caza"sono birir ocon. agar min tatar tilinga kirgan bulsam iydi,
min "til bilimi nigizlari"-"osnovi yazikoznaniya"ni tinlarga
hic yaratmas iydim, conki min indi son isimdagi iki bugay kitapno ham
bik kup fanniy-popular kitaplarno maktap cagonda uq oyrangan iydim.
minnin uqugan kitaplar:>>.<
monlar indi bilgílí äybírlär, küp
yazılğan äybírlär ("yaetc" student gäcitíndä
mäsälän uqığanım bar).<
>mil.2007mart6:"qay bir kisinin uzu
ocon planlastorgan programmaso albatta
yuydago programma bilan turu kilmay"
diygan iydim, misal: balki bir kisi boton torkiy
tillarni cagistirip oyranasi kiladir, qazandago y.u.y.larda onday
"mahsuslasuw"-"spetsialnost" yuq bit,
tago bir misal: ingliz ca dan tatarcaga tarcimaci programma
yasayso kilgandir birawnin, onga turu kila torgan programma
(oyrana torgan aybirlar) yuq ul bir qayda da, bir yuyda da,
"programmistliqqa kgu-vmk ya kaiga kirsin, ya tatar tilinga,
ya ingliz tilinga kirsin." diyp aytip bulmay minnin ca, conki
onlar uquw tizliginga "srok"(waqot) quyalar, onda tiz uqurga kirak.
programma turu kilmawga tago bir misal:
tarcimaci programma yasarga tilagan kisini
kup-kup iytip adabiy asarlar uqurga "macbur" iytuw
albatta faydalo bulmasqa momkin, kup ocoraqta.
(a tatar tili fakultetlaronda imis bik kup adabiyat uqutalar.)
min uqurga tilagan amma uzum torgan 'awol'da
bulmagan kitaplar bar, onlarnon kup kinasi qazan ham yuy
kitaphanalarinda bardor, son til buyunca kitaplarno
uqup uturuw fan bilan sogollanow ic indi on,
amma kitaphanada kisi uzu tilagan aybirni oyranip
uturgan ocon gina "diplom" tagop cigarow yuq.
(min uqumagan kitaplar masalan:>>(2nci biti).)
<
diplomnar arqasonda kukmara sikilli cirlardan yaslar kita,
aqca kita, conki yaslarga uqurga ata-anasondan aqca
ciga, a saharga aqca kila. ham yaslarnin kituwu
kukmaralarda yana is-kasip baslap cibaruwcilarni
kimitadir.
hazirgi zamanda rahatlanip 5-10 min sumga kitap ciyip
qaytorga bula ham elektron kitaplar yagni "dvd"
disklardagolar busqa diyarlik, ham internettagolar.
yagni "yuy" bugongo konda uqur ocon qotolgosoz kirak
aybir tugul.
amma bulgalay sonday misallar kitaplarda, onno cisar ocon
kirakli bilimni 20 kitapno aqtarop ciqqac qina tabop bulador,
onday misalno nicik cisasi iykanini uqutuwcodan sorawo
gayat caylo bulur iydi. amma kim yazgan-yasagan on
kitaplarno sonlay uqutuwcudan basqa oyranip bulmasloq
iytip? - son uq "yuy"dagolar bit! onlarga, aytirga kirak,
min uylaym, monlay iytuw "vigodno"-"onlar ocon faydalo",
conki oyranuwcolarga mostaqiyl oyranuwno qiyinlastirip
"yuy"ga kilirga macbur iyta.
min, ham basqalar, bilimli bulson ocon "obyazatelno"- "lazim rawista"
"vuz"da uquwom kirak buluwo - mon haqmo? "razve eto pravda?",
"eto nepravda", doros suz tugul.
diplomo bulmawo arqasonda gina islay ala torgan kisini
iska almawcolar allah qarsonda "neprav"-"yalgisuwco" qalador, minnin ca,
"yuy"ga barop uqumagan kisi tugul.
min
aniyim islay torgan bir hokumat isinda islay almaym mi ni? onda
islarlik bilimni min balki bilamdir. gadiy gina, kompyuterga kisilar
turunda maglumat kirtip, kilgan kisilar bilan aralasop utura.
diplomnar arqasonda kukmara sikilli cirlardan yaslar kita,
aqca kita, conki yaslarga uqurga ata-anasondan aqca
ciga, a saharga aqca kila. ham yaslarnin kituwu
kukmaralarda yana is-kasip baslap cibaruwcilarni
kimitadir.
iscilar kita! "pican cabuwo sonday awor." diygan fikirni isitkanim
bar, a ni ocon sonlay?, kisi az bulgangador. a saharda
yaslar allaho tagala birgan muskullarono son caqta
tik yatqozalar, hatta tik yatqozow gina tugul, awor
gir-stangalar kutartalar, kic-ton diskotekada biyitalar,
hic faydasozga qullanalar!
barangi ciyarga, cogondor ciyargador da kisi kup kirak!
"vso nacinalos s kartoski!" diyp yazolgan qizdirgan barangi
reklamaso kurdum ali, basuwdago oc-durt iptasnin kunullu
qiyafatta fotografiyasi da tosorolgan!, barangi ciyuwno reklamalaw
bit mon, doros reklama, conki basuwda sonday yahso hawa,
bas yahso islay, ham on uylar ocon, fan bilan sogollanir ocon
""mina!" diygan" urun.
a sahar ciri fan bilan sogollanir ocon nacar urun, conki onda
nacar hawa, saw-suw, yagni masina tawoso, ham aytirga
kirak, kisilarni "monlaro aqollo kisilar, intelligentsiya",
monlaro "aqolsozlar, uqumagan, uquy almagan, nacar 'sort'lo
kisilar" diygan magnada klass-siyniflarga bulurga tilawcilar bar bugay,
monlay buluw hic gadil tugul! ham doroslokka hic ta turu kilmay!,
ham awol cirindagi kisinin
fan bilan sogollanirga haqono diplom zakonnaro bilan tartop
alorga matasalar!, yuyda uqugan kisi gina "haqlo" bit r.f. zakonnaro
buyunca fanniy institutlarda islarga, "dissertatsiya"lar yagni "cin"
fanniy islar yazarga!.
ham aytirga kirak, barangini qul bilan cuplaw, gomuman,
harakatlanuw da nervolarno, bas miyini "stimulirovat" iyta,
"harakatlandira"dir, conki bit "balanon aqolo ussun ocon
barmaqlaro bilan uyuncuqlar bilan uynawo mohim" diyp
aytalar.
yagni awol cirinda yasawco kisilarnin da baslari quwatlo
kompyuter, vicislitelniy resurslar, barangi "cuplaw"-ciyuw,
pican cabuw bit bas miyindan hic koc-is talap iytmay,
son qadar aqol quwato tik yatarga tiyis bulup ciga bit,
mon "diplomco" zalimnar tilagin ca.
...iscilar kita! "pican cabuwo sonday awor." diygan fikirni isitkanim
bar, a ni ocon sonlay?, kisi az bulgangador. a saharda
yaslar allaho tagala birgan muskullarono son caqta
tik yatqozalar, hatta tik yatqozow gina tugul, awor
gir-stangalar kutartalar, kic-ton diskotekada biyitalar,...
yarto kon basuwda yorop yarto kon kompyuterda uturuw
momkindir, basuwda yoroganda plan qorop yororga bula ic,
kompyuterda narsa islarga iykanini.
ham ali kisi tani bir qadar 'fizik' harakatka mohtacdor,
namaz uquw da on mohtacloqno bir niqadar tuydurador,
aytalar ki, salqon qanlo, baqa, krokodil, kalta, yilan isi
haywannar cili qanlo haywannar qadarli mohtac tugul
harakatlanuwga. onlar sagatlar buyu qoyas nurunda
cilinip yatalar. a hazirgi waqottago min uqugan "yuy"dago
bir sagat yigirmi minut buyu qay bir zur-zur muskullar ocon
hic harakatsiz uturuw minnin ca doros tugul.
>>saharHamAwul.htm
