http://tugan-tel.at.tt/forum Э tuрan tel Tatar tele turэnda sдxifд YBS Ezlдw Soсрэlar Дрzдlдr Tцrkemnдr Terkдlь Юдxesnдmд Юдxsi xatlanэ tikюer subTrail Kerь -------------------------------------------------------------------------------- «Tьrki» telen torрэzu Bitkд 1, 2, 3 Kilдse Bдxдslдr -> Рцmьmi bдxдs Uzрan cep :: Kilдse cep Yazрan Xдbдr al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 04 Цkt 2004 10:13 Baюlэq: «Tьrki» telen torрэzu -------------------------------------------------------------------------------- Cap isemenд зэрarэlрan mдs'дlд turэnda bдxдs qorнq дle. Anэ quptarэrрa cнэlрaз, qayber fikerlдremne belderim. Soсрэ рasэrda, tцrle sдbдplдre arqasэnda, Tьrki tпlпmпznпс sцylдmnдre “mцstдqil” yullar belдn kitд baюlaрannar, ayэrэlэp, ber-berse ilд aralaюmaрaз, sцylдmnдremezneс ayэrmalarэ kьbдyд tora. Юund'uq дytmдkзe bulam, soсрэ yэllarda ikenзe sцylдmdд sцylдюь kьbдyд tora, mдsдlдn Tatar-L xдbдr taюэmэnda Qazan keюese Tцrek sцylдmendд yazрanda, Tцrek sцylдme bik yaqэn bulэp kьrenд baюlн, Tatar sцylдmeneс ber ьzenздlekle tцre diдrseс lд. Yarar, bu kereю sьz urэnэna bulэp зэqtэ inde imeю. Xдzer Tьrki telenд qaytнq. Bilgele, Нsmaрнl bдy Рaspэralэ Tьrki teleneс sцylдmnдrne berlдюterь ilд юцрellдngдn, 1883. yэlnэс 10. Дprilennдn birle Tьrki telendд «Tercьman» basmasэn зэрarрanнэ. (Нsmaрнl bдyneс eюlдre pдrдwezdд yatqan bulsa, bezneс цзen bu bik uсaylэ bulэrнэ.) Xдyer, юul зaqta tпlпmпznпс нmlasэ Рдrдpдlifle ide, yaсрэrэюlarэmэznэс ayэrmalarnэ yдюergдnie, xдzer isд Latнnдlifle нmlarэmэz yaсрэrэюqa buysэnрan bulэp зэqtэ. Bu naзar dip дytьem tьgelie. Bьgen dд bezgд tпlпmпznпс urtaq sцylдm kirдk, bцten-Tьrki cдmрiдtlдrdд aralaюu цзen genд bulsa da. Kilдздktд Tьrki teldд mдрlьmдt taratu kiсдyд alэrнэ, tцrle tuarlar bцten Tьrki dцnyaрa bertцrle bulэrнэ, bu alarnэс oзsэzraq buluэna kitererie. Эx… xнallar… Cirgд tцюik… Эс berenзe mдs'дlд bularaq, Tьrki teleneс sьzlegen yasaw. Tьrki teleneс нmlasэn uylap зэрarэrрa дzer tьgelmen дle. Юuсa kьrд sьzlek “sнэq” bulэp зэрar: az :qz :tt :tr bu sьzlekkд Tьrki baрana da цstдrgд bulэrнэ, дmma нmlasэ uylap зэрarэlmaрaз, berenзe waqэt anэsэz bulэr. Tцp sьzlдr sьzlege berдr meс bulэrdэr, annarэ aсa aсlatmalarnэ цstдrgд kirдk bulэr, mдs'дlдr, Tatarnэ baюqa Tьrkilдr dд aсlasэn цзen, Tatar sцylдmendд genд bulрan sьz, aralaюuda baюqa keюelдrgд dд aсlaюэla torрan sьz belдn (yдрni bцten-tьrki sьz berlд) almaюэnsa, yaxюэraq bulэrнэ dip. (Annarэ inde, aralaюu kiсдyд barрan sayэn, ber sцylдmdд genд bulрan sьz baюqa sцylдmnдrgд dд taralu нxtнmal, yдрni kiс qullanэla torрan bцten-tьrki sьzgд дwerelд ala). Berenзe fikerlдrem юul buldэ. Sezgд dд berдr nдrsд дytдse barmэ? _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men Юamil Эdдrдзe Terkдlь: 01 May 2003 09:49 Xдbдr: 373 Qaydan: Qazan Qaldэrdэ: 04 Цkt 2004 22:55 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Эsmдрil bдy yaсрэrAю sцylдgдn fikerlдreс дybдt tд berenзellekkд layэq tьgel дle, minemзд. tцrki cдmрiдtkд tirдnrдk kerдздk tatar millдtenд дle eзke berdдmlek, millдtзelek xise citmi. hдm, дlbдttд, mцstдqillek tд kirдk. ansэz berni dд зэqmas, hдm bezgд mцstдqillekne qaytarэrрa berkem dд bulэюmas - ьz eюebez ul _________________ Nдrsд sine alрa alэp bara? Uylap qara, uylap qara (Э tuрa-an tel!) Nдrsд bezgд yдrdдm itд? Д? (Э_ ma~matu~ur tel) © Barda RAP cэrзэlarэ Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 05 Цkt 2004 07:21 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- aralaюu цзen urtaq tel miсa bьgen ьk kirдk mцstдqillekneс цzelep tцюьen kцtep torsaс… _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men nS Terkдlь: 05 Feb 2004 11:26 Xдbдr: 218 Qaydan: Ankara Qaldэrdэ: 05 Цkt 2004 22:23 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Quote: Эс berenзe mдs'дlд bularaq, Tьrki teleneс sьzlegen yasaw. Tьrki teleneс нmlasэn uylap зэрarэrрa дzer tьgelmen дle. Юuсa kьrд sьzlek “sнэq” bulэp зэрar: дye. yasarbэz. berniзд 1000 sьz citдr. az-tr-uyрur-tцrekmдn / tt-qэrрэz-qazak-uzbдk / inglizзд / bдlki urэsзa baюta iс mцhim sьzlдrne tabarbэz. 5-10 meсlдp sьz bulэr. дkren дkren tutэrэrbэz. min, tt-tr sьzlege yaqэnзasэ 3 atnada yazрan idem. 3 ayda bitererbez, dip uylэym. aytmatov da bu turэda eюli ikдn. nдrsд eюli, belmim. min qэsqa imlalar yazarmэn. _________________ dьnya benim Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 06 Цkt 2004 08:32 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Constructed variants of English Wikipedia yaza: Special English is a simplified version of the English language used by the US broadcasting service Voice of America in daily broadcasts. The news is read slowly, using a limited vocabulary and simplified grammar. It uses a vocabulary of 1500 words. The intended audience of Special English are persons who have studied English in school, but do not speak it in daily usage. Special English was first used on October 19, 1959. Uрur, monda sin yasaрan sьzlegeсne dд eюkдrtep alэrрa bula. Bolay ide: Code: Bolay bulэr: Code: yдрni sьzlektд: 1. «tt:-u/-ь/-w» wд «tr:-mak/-mek» quюэmtalarnэ kertmдskд 2. yaqэn дlifba qullanэrрa 3. telдgдс tikle baюqa cirle sцylдmnдrne kertergд, mдsдlдn Qazaqlarnэ зaqэrэp ‹w /› eзenд Qazaqзanэ da turэrэrрa, Дzerздne w.b. sцylдmnдrne. Sьzlegeсne alay tiz itterep eюkдrtep atsaq (hдrese ьzenд eюkдrtergд berдr niзд xдref alэr), annarэ bulэp зэqqan nдrsдne DBMS'qa aрэzэrbэz da, hдr keюe ьz sцylдmennan Tьrki telenд, дlifba buyэnзa tezelgдn, sьzlek suэra alэr, wд anэс belдn beraz tanэюэp, baюqa Tьrkilдr belдn niзek sцylдюergд beler, nindi sьzlдrne qullanmasqa tэrэюэrрa, nindi sьz belдn almaюэrрa belep torэr. Yдрni Tatar, tt:tu sьzlegen alэp, цyrдner, Tцrek isд, tr:tu sьzlegen цyrдner. (tu – Tьrki teleneс qэsqartmasэ). mнsalэmda kьrgдnseсder mondн cirlдrne: Code: yдрni Tatar keюese «eзп» urэnэna «aзэ», wд Tцrek keюese «ekюilik» urэnэna «acэlэk» sьzen qullanэrрa tэrэюэr. Alay bulэp зэqsa, hдr keюe ьz Tьrki sцylдmendд sцylдюд/yaza alэr, wд юul uq waqэtэnda anэс Sцylдюь/yazuэ baюqa Tьrkilдr цзen bik aсlaюэrlэq bulэr. Bolay itsдk, berдr kцndдlek cibдregд bulэr, anda tцrlп yaсalэqlarnэ yazэp, bu эsulэn sэnap qarap bulэrнэ. нmla turэnda uylamadэm дle, bдlki ayэrmalarnэ aсlata torрan berдr 2-5-bitle qullanma/dдreslek kenд yasarрa inde, mнsallarnэ qullanэp. uрur yaza: aytmatov da bu turэda eюli ikдn. nдrsд eюli, belmim. kпm ul aytmatov? uрur yaza: az-tr-uyрur-tцrekmдn / tt-qэrрэz-qazak-uzbдk / inglizзд ni цзen Эnglizзд? hдr keюe iс kimendд ьz sцylдmen dд нзmasam aсlнdэr iз. _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 07 Цkt 2004 19:02 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- http://groups.yahoo.com/group/tawish/message/143 Sin monэ turэnda дytteсme? _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men nS Terkдlь: 05 Feb 2004 11:26 Xдbдr: 218 Qaydan: Ankara Qaldэrdэ: 07 Цkt 2004 20:08 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- дye. Aytmatov, ''''Son dцnemdeki en bьyьk idealim, Ortak Tьrk Dili''nin oluюturulmasэ. Ortak Tьrk dilini bьyьk bilimsel зalэюmalar temelinde oluюturmalэyэz. Diller arasэndaki farklarэ ortadan kaldэracak цzel kelimeler ьretilmeli. Ortak Sцzlьkler ve Tьrk Dili Ansiklopedisi oluюturulmalэ. O zaman tercьmana ihtiyaз duymadan iletiюim kuracaрэz. Gelecekte bu konu ьzerinde зalэюacak enstitьler kurulabilir'''' dedi. _________________ dьnya benim Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 07 Цkt 2004 21:12 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Wikipediada nдrsд genд topmassэс: New Kypchak language Ayaqlarэ Qэrрэzstannan ьsд axrэsэ. s.u. yalрэюmasam, Зэсрэznэс atasэ Qэrрэz, anasэ Tatar, ьze isд рцmer buyэ urэsзa yaza. _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men nS Terkдlь: 05 Feb 2004 11:26 Xдbдr: 218 Qaydan: Ankara Qaldэrdэ: 08 Цkt 2004 01:56 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- зэnрэznэс atasэ-anasэ mцhim tьgel inde. bez, nдrsд hдm niзek eюlдyдздkbez? min, az hдm tr'ne yasarmэn (uyрur hдm tцrekmдn yuramanэ da bдlki). sin hдm юamil, tt'ne... qэrрэz, qazaq hb.ne niзek yasalэrbэz? berдr qэrрэz, qazaq iptдю kirдk tьgel meni? qaydan tabaзaqbэz? minemзд xml tьgel mysql db yasarрa... ber sayt aзэp, telдwзe (yдki aрza) keюelдrneс yaсa sьz kertьenд rцxsдt birergд tiyeюbez. niзek uylэysэс, bu turэda? Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 08 Цkt 2004 09:28 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- uрur yaza: зэnрэznэс atasэ-anasэ mцhim tьgel inde. ьzennдn-ьze ul дlbдttд mцxim tьgel, дmma ni дytmдkзe idem, ul gel urэs telendд yaza ide, wд urэs tele Tцrki xalэqlar цзen olэ fayda kitergдnen turэnda дytд ide (fikeren dдwam itsдk, Tцreklдr ul mesken xalэq, dip tд aсlarрa bula). menд min xдzer anэс bu sьzlдrenд рдcдplдnдm dд, andн kisken ьzgдreю mцmkinme? Anэс yanэnda eюli torрan urэslar Tьrkilдr telenд zarar рэna kiterд ala. sьzlek tudэru turэnda. minem kьzemд kitergдnemзд, baюtan iketelle sьzlek yasarрa kirдk, Tьrki teleneс tt wд tr sцylдmnдre iс ayэrmalэ bulэp kьrenд, alar baюlarрa bula, annarэ baюqa sцylдmnдrne totaюtэrэp bulрan sьzlegebezne tikюerep зэрarрa, yьсдltmдlдrne (zur-›olэ) tцzдtep зэрarрa. Uyрur sцylдme Tatarзanэс Зэрэю sцylдmenд bik yaqэn. Ul siсa bik aсlaюэla mэ? Qэrэmзasэ ul Tцrekздdдn olэ tд'sire bulрan Tatarзasэ inde, Tatar sцylдmen yaxюэ belgдз, Qэrэmзasэn eюkдrtь siсa ciсelrдk bulэr. Дzerзд ul Tцrekздdдn yэraq kitmдgдn sцylдm. xдzer xml turэnda, ul da ьzennдn-ьze mцxim nдrsд tьgel, anэс taqэr (en:plain) wд ciсel buluэ yaxюэ, anэ telдsд nдrsдgд ike minut eзendд XSLT belдn дylдnderep atarрa bula, HTML'рa disдсmд, DBMS'qa disдсme, menд monэsэ mцxim. Minemзд sьzlekne baюtan taqэr tuqэr mдten (plain text) itep cнarрa kirдk, annarэ рэna anэ DBMS'qa aqэzdэrэp, baюqa sцylдmnдrne totaюtэrэrрa. minemзд, baюtan uq DBMS'ta tutэru ul uсaysэz bulэr, taqэr mдten tцzдtь kьpkд tizrдk. Soсraq ciсel eюkдrtь цзen, bolayraq cнarрa tдaqdim itдm: tt:olэ | tr:ulu tt:zur > olэ Annarэ min anэ PERL-script belдn tizgenд SQL'рa дylдnderermen. Tьrki teldд «f, h, x, p?, р, r, v, w, z» awazlardan baюlana torрan sьzlдr yuq, dimдk eюkдrtьne baюqa xдreflдrdдn baюlarрa kirдk. fikerlдreс? s.u. tцrekmдn yuramanэ -› yurama-sэ-n _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men nS Terkдlь: 05 Feb 2004 11:26 Xдbдr: 218 Qaydan: Ankara Qaldэrdэ: 08 Цkt 2004 11:37 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Quote: andн kisken ьzgдreю mцmkinme? Anэс yanэnda eюli torрan urэslar Tьrkilдr telenд zarar рэna kiterд ala. belmim. Quote: Soсraq ciсel eюkдrtь цзen, bolayraq cнarрa tдaqdim itдm: tt:olэ | tr:ulu tt:zur > olэ yarэy. baюta 1 telle bulsэn. yaрni, iс mцxim hдm yэю дytelд torрan sьzlдrneс ber isemlege. annarэ bьtдnnдren цstдrbez. tiki tцrki sьzlдr tьgel, mдsдlдn "radyo" sэman sьzlдr dд bulsэn. _________________ dьnya benim Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 08 Цkt 2004 14:46 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- tдqdim: Рдrдp sьzlдrdд, «р» urэnэna «'» quyarрa: рasэr –› 'asэr 1. «ьpkд» sьze alэnma meni? niюlдp ul tr:цfke? 2. tt:uy – tr:? tt:uy | tr:bilinз, dьюьnce, fikir, tasarэ, tasar tt:uylap зэрaru | tr:uydurmak 3. tt:urэn – tr:? (en:place цзen tr:yer'dдn baюqa tt:urэn'рa axюaю sьz yuq mэnн) «U» xдrefen tizgenд eюkдrtep attэm, sьzlдrneс yartэsэ berbersenд turэ kilde: Code: tt:uзaq | tr:ocak tt:uз | tr:avuз tt:uзla | tr:avuзla tt:uрэз | tr:rende tt:ul | tr:o | en:he tt:ul | tr:oрul, oрlan | en:son tt:umэrtqa | tr:omurga tt:un | tr:on tt:unэnзэ | tr:onuncu tt:mat | tr:mat (satranз) tt:unyэllэq | tr:on yэllэk tt:uq | tr:ok tt:uqэmэюlэ | tr:okumuю tt:uqэt | tr:okut tt:uqэtuзэ | tr:okutman tt:uqн alэrlэq | tr:okunaklэlэk tt:цyret | tr:црret tt:цyretьзп | tr:црretmen tt:uqюu | tr:црьrmek tt:uqu | tr:okumak tt:uquзэ | tr:okuyucu tt:цyrenьзп | tr:црrenci tt:uqu-yazu | tr:okuma yazma tt:uraq | tr:orak tt:uraza | tr:oruз tt:uraza tot | tr:oruз tut tt:urэn ! tr:yer tt:urэn > cir tt:urэnbasar ! tr:yardэmcэ tr:muavin > yardэmcэ tt:urэnbasar > yerdemзп tt:Urэs | tr:Rus tt:urman | tr:orman tt:urta | tr:orta tt:urtaзa | tr:ortalama tt:urtada | tr:ortada tt:urtadan | tr:ortadan tt:urtaрa | tr:ortaya tt:urtanзэ | tr:ortanca tt:urtaq | tr:ortak tt:urtasэnda | tr:ortasэnda tt:'omumi | tr:umumi tt:ut tцrt > yaq tt:utэn | tr:odun tt:utэr | tr:otur tr:зцk > otur tr:celse > oturum tt:cirleю | tr:yerleю tt:utэrэю | tr:oturum tt:utэrt | tr:oturt tt:utэz | tr:otuz tt:uyэn | tr:oyun tt:uyэn alanэ | tr:oyun alanэ, oyun sahasэ tt:uyэn qдрдze | tr:oyun kaрэdэ tt:uyэnзэ | tr:oyuncu tt:uyэnзэq | tr:oyuncak tt:uyan | tr:uyan tt:uyanрan | tr:uyanэk tt:uyna | tr:oyna tt:uzэю ! tr:yarэю tt:uzэю > yarэю tt:ьbпю | tr:цpью tt:ьp | tr:цp tt:ьз | tr:цз tt:ьз al | tr:цз al tt:ьgпt | tr:црьt tt:ьgпtle | tr:црьtle tt:nesixet | tr:nasihat tt:ьgпz | tr:цkьz tt:ьgi | tr:ьvey tt:ьkзe | tr:цkзe tr:topuk > цkзe tt:ьkзelп | tr:цkзeli tt:ьkзesпz | tr:цkзesiz tt:ьksпz | tr:цksьz tt:ьl | tr:цl tt:ьlзem | tr:цlзьm tt:ьlзe | tr:цlзe tt:ьlп | tr:цlь tt:ьlпm | tr:цlьm tt:ьpke | tr:цfke tt:ьpkele | tr:цfkele tt:ьr | tr:цr tt:ьrdek | tr:цrdek tt:ьrgeз | tr:hцrgьз tt:ьrmekьз | tr:цrьmcek tt:ьrnek | tr:цrnek tt:ьrmele | tr:emekle tt:ьt | tr:цd tt:ьtпr | tr:цldьr tt:ьtken yэl > bэltэr tt:ьtьk | tr:ьtь tt:ьtьkle | tr:ьtьle tt:ьz | tr:kendi tt:ьzek | tr:цzek tt:merkez | tr:merkez tt:ut tцrt > yaрэp ciber tr:эюэk > od _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men nS Terkдlь: 05 Feb 2004 11:26 Xдbдr: 218 Qaydan: Ankara Qaldэrdэ: 08 Цkt 2004 14:57 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- 1- ьpkд, цfke alэnma tьgel ikдn. (http://tdk.org.tr/tdksozluk/SOZBUL.ASP?GeriDon=0&EskiSoz=&kelime=%F6fke&submit1=Ara) 2- uy= fikir, dьюьnce uyla-= dьюьnmek 3- orun bar, lдkin berkem dд belmдs (http://tdk.org.tr/tdksozluk/SOZBUL.ASP?KELIME=orun&YENIARAMA=+++Ara+++&GeriDon=0&EskiSoz=) urэn= yer / 5nзe urэnda = 5. sэrada (radyolarda hb.) _________________ dьnya benim Цskд men nS Terkдlь: 05 Feb 2004 11:26 Xдbдr: 218 Qaydan: Ankara Qaldэrdэ: 08 Цkt 2004 16:42 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- fiрellдrne "-" belдn kьrsдtergд... mдs. uyna- | oyna- _________________ dьnya benim Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 08 Цkt 2004 20:13 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- uрur yaza: fiрellдrne "-" belдn kьrsдtergд... kileюдm Taqэr mдten kileю berenзe waqэt Wiki'рa salэp torsaq? Niзek qarнsэс? Hдrese kerep tцzдtд alэr, wд tцp bдxдslдюьne monda alэp-barэrbэz. http://tt.wikipedia.org/wiki/Tьrki_tel_sьzlege _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men nS Terkдlь: 05 Feb 2004 11:26 Xдbдr: 218 Qaydan: Ankara Qaldэrdэ: 08 Цkt 2004 21:07 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- wikine min yaratmэym. _________________ dьnya benim Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 09 Цkt 2004 12:43 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- al: “Alan tпlп” (Qaraзay, Balqar, Qumэq xalэqlarnэс tпlп) «D» xдrefe: Code: tt:da | tr:da (ayrэ yazэlan) tt:dahi | tr:dahi (dehasэ olan anlamэnda) tt:dane | tr:tane, dane tt:danelep | tr:tane tane tt:darзin | tr:tarзэn tt:dastan | tr:destan tt:de | tr:de (ayrэ yazэlan) tt:defne aрaзэ | tr:defne aрacэ tt:defne | tr:defne tt:defter | tr:defter | al:defter tt:dehюet | tr:dehюet tt:dehюetlп | tr:dehюetli tt:delil | tr:delil tr:kanэt > delil tt:deqiqe | tr:dakika tt:derece | tr:derece tt:derwiю | tr:derviю, abdal tr:abdal > derviю tt:derпs | tr:ders | al:ders tt:рibret > derпs tt:derпslпk | tr:derslik | al:ders kitab tt:dew | tr:dev tr:kocaman > dev tt:dewam | tr:devam tr:sьrme > devam tr:sьreklilik > devam tt:dewam it- | tr:devam et- tt:dewlet | tr:devlet | al:devlet al:qral > devlet tt:dewпr | tr:devir tt:de'waзэ | tr:davacэ tt:de'we wekilп | tr:dava vekili tt:de'we | tr:dava tt:di | tr:der, denir tt:dikket | tr:dikkat tt:dikketlп | tr:dikkatli tt:dimek | tr:demek tt:din bпlпmп | tr:din bilimi tt:dini | tr:dini tr:dinsel > dini tt:din | tr:din tr:inan > din tr:inanз > din tt:dinsпzlпk | tr:dinsizlik tr:inanзsэzlэk > dinsizlik tt:dinзп | tr:dinci tt:dinзпl | tr:dindar tt:dip | tr:diye tt:diplom | tr:diploma tt:direktif | tr:direktif tt:нрtнbar | al:ihtibar tt:diqqet > нрtнbar tt:disbп | tr:tespih tt:diste | tr:deste tt:divan | tr:divan (oturmak iзin) tt:diwana | tr:divane tr:deli > divane tt:diсgпz | tr:deniz | al:teсiz tt:diсgпzзп | tr:denizci tt:diсgпzзпlпk | tr:denizcilik tt:dollar | tr:dolar tt:doz | tr:doz tr:dьze > doz tt:doс | tr:dong! tt:do'a qэl- | tr:dua et- tr:yakar- > dua et- tt:doрa | tr:dua tr:yakarэ > dua tr:yakarэю > dua tt:doюman | tr:dьюman | al:duюman tt:doюmanlэq | tr:dьюmanlэk tt:doюmanзa | tr:dьюmanca tt:dulqэn | tr:dalga | al:tolqun tt:dulqэnlan- | tr:dalgalan- | al:tolqunla- tt:dulqэnlandэr- | tr:dalgalandэr- | al:tolqunlandэr- tt:dus | tr:dost | al:dos tt:dusзa | tr:dostзa tt:duslэq | tr:dostluk tt:duсрэz | tr:domuz tt:duю | tr:duю tt:dпkebпr | tr:aralэk | en:month tt:demokratia | tr:demokrasi tt:dпr-dпr it- | tr:tir tir et- tt:dцldцl | tr:dьldьl tt:dцm | tr:tam tt:dцnya | tr:dьnya tt:dцnyawi | tr:dьnyevi tt:dцp-dцp | tr:tэp tэp tt:dцye | tr:deve tt:dьrt | tr:dцrt tt:dьrtkпl | tr:dцrtgen tt:dьrtпnзп | tr:dцrdьncь tt:dьюembп ! tr:pazartesi tt:dцrпs | tr:dьrьst | al:durus tt:dцrпslпk | tr:dьrьstlьk tr:doрruluk > dьrьstlьk tt:dэm ! tr:nem tt:dэmlэ ! tr:nemli tt:dэсрэrda- | tr:tэngэrda- Eюkдrtдse: tt:dala | tr:bozkэr | al:tьz, qэr tt:dam | tr:dam (kadэn) tt:dan | tr:юan, ьn tt:dan, юцhret | al:mahtaw, at/ aytэlрan tt:dane | al:1.biri 2. zat 3. юtuk tt:dane | tr:nьsha tt:danlэ kпюп | tr:ьnlь tt:danlэ | tr:юanlэ, ьnlь tt:danэn satu | tr:adэnэ зэkarmak (kцtьye) tt:dar | tr:daraрacэ tt:daru | tr:ilaз tt:darulanu | tr:tedavi olmak tt:darulaw | tr:tedavi etmek tt:daruxane | tr:eczane tt:dawэl | tr:fэrtэna tt:dawэllэ | al:1.qatэ 2.borquldaрan 3. boranlэ tt:daзa | tr:yazlэk, yalэ, villa tt:daсрэldaw | tr:tэngэrdamak tt:daсрэr-doсрэr | tr:tangэr tungur tt:daрa | tr:nal tt:daрan | tr:salэncak tt:dert | tr:istek, dilek, heves, arzu tt:dew-eni | tr:bьyьkanne tt:dew-eti | tr:bьyьkbaba tt:dewalaw | tr:iyileюtirmek, tedavi etmek, saрaltmak tt:dewalaw | tr:tedavi, saрaltэm tt:dewam it-erge | al:sozarрa, qoюarрa, bardэrэrрa tt:dewam itь | tr:devam etmek, sьrmek, sьrьp gitmek tt:deюme-ske, sцyleюme-ske | al:tэсэlarрa tt:di | tr:diyelim, sayalэm tt:di-erge, qэзqэrэp ciber-пrge | al:qэзэrэb ciberirge tt:dierlпk | tr:yaklaюэk olarak tt:digen | tr:denen, denilen tt:dilbпge | tr:dizgin tt:dilbпgenп buюaytu | tr:dizginleri salэvermek tt:dilbпgenп ьz qulэna alu | tr:dizginleri eline almak (mecaz) tt:din totu | tr:dini vecibeleri yerine getirmek tt:diqqetlп, iрtibarlэ | al:esli, can awruthan tt:dirbie | tr:koюum tt:direktor | tr:yцnetmen tt:diste yэl | tr:on yэl tt:diсgпz kozрэnэ | tr:karabatak tt:diсkпw | tr:dikkatini yitirmek tt:diь | tr:dev tt:dorfa | tr:sert, haюin tt:doрa uqu | tr:ibadet, tapэnma tt:du itь | tr:gьrьltь yapmak tt:duamal | tr:dьюьncesiz tt:dulatu | tr:kudurtmak tt:dulaw | tr:kudurmak tt:dulqэnlanрan | al:tolqunlaрan ( o wode), qayрэrрan, qozрalрan, seskekli (kiюi) tt:dulqэnyarрэз | tr:dalgakэran tt:dus (qэz) | al:nцger/teс qэz (dost) tt:dus | al:nцger, юoh tt:dus | al:dos, teс, nцger, юoh tt:dus-iю | tr:eю dost tt:duslaю-эrрa | al:юoh/nцger/teс bolurрa tt:duslэq | al:юohluq, teсlik tt:duрa bпlen pпзen зabu | tr:saзma sapan konuюmak tt:duрay | tr:yarэm ay юekli tt:debet | tr:tiftik tt:dпgпt | tr:katran tt:dпjur tor-эrрa | al:saqlawl (qarawl) bolurрa tt:dпjur toruзэ, kizь | al:saqlawul. gцzetзi tt:deputat | tr:milletvekili, delege tt:dпr-dпr itь | tr:zangэr zangэr etmek tt:dпrпldew | tr:zangэrdamak tt:dпrпldewik | tr:titrek tt:dпrпldпk | tr:titrek tt:detal | tr:detay, ayrэntэ tt:dпсgпldetь | tr:tэngэrdatmak tt:dпсgпldew | tr:tэngэrdamak tt:dцbпr-dцbпr | tr:gьmbьr gьmbьr tt:dцbпrdetь | tr:patэrtэ, tэkэrtэ tt:dцgп | tr:pirinз tt:dцmbeslew | tr:yumruklamak tt:dцmпkkпrп | tr:gebersin! tt:dцmпktпrь | tr:gebertmek tt:dцmпkь | tr:gebermek tt:dцnya beyesп | tr:dьnyanэn parasэ (fiyat iзin) tt:dцnyakьlem | al:duniд, cercьzь tt:dцnyakьlem | tr:dьnya зapэnda, dьnya цlзeрinde, dьnya цlзьsьnde tt:dцnyaрa qaraю | tr:dьnya gцrьюь, bakэю aзэsэ tt:dцrt qullap | tr:dцrt elle tt:dцrпs | al:durus, tьz, kerti tt:dцrпs | tr:doрru, doрrusu (doрrusunu sцylemek gerekirse), dьrьst tt:dцrпs, зэnnan da | al:tьzlьk/tьzь-kertisi, haq, kertilik tt:dцrпsle-rge; rasla-rрa | al:юaрat eterge/bolurрa, kertidi derge tt:dцrпslen- | tr:doрrulan- tt:dцrпsle- | tr:doрrula- tt:dэmlandэru | tr:nemlendirmek tt:dэmlatu | tr:nemlendirmek tt:dэmlэlэq | tr:nemlilik tt:dэmэqu | tr:эslanmak, nemlenmek _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men nS Terkдlь: 05 Feb 2004 11:26 Xдbдr: 218 Qaydan: Ankara Qaldэrdэ: 12 Цkt 2004 16:52 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- albert, bolay eюlдw uсdэrэюlэ bulmэy. ber sayt yasap, bergдlдp eюlдrgд. wiki sэman bдlki. hдrkem dд (sersьz belдn) tцzдtд alsэn. ? su. soundex kirдkme? Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 12 Цkt 2004 19:50 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- uрur yaza: albert, bolay eюlдw uсdэrэюlэ bulmэy. ber sayt yasap, bergдlдp eюlдrgд. wiki sэman bдlki. hдrkem dд (sersьz belдn) tцzдtд alsэn. bдlki зэnlap ta kirдk. nдrsд kirдk bulэr: ьzgдrtь kцnlege (modification-log), ьzgдrtelgдnen qaytartu (rollback), kьplдp ьzgдrtь цзen import/export. uрur yaza: su. soundex kirдkme? kilдздktд Tьrki tele цзen yasalрan soundex kirдk bulэr minemзд, sьzlдrneс yaqэnlэрэn зaрэюtэru цзen. uрur yaza: wikine min yaratmэym. wiki ьzennдn miсa bik oюasa, Эngliz цleюendдge cдmрiдt oюap citmi, naзar keюelдr anda kьp, alar arasэnda urэs imperiзelдr dд. ьz qaraюэn cнэp kertдseс ikдn, berдr sasэ urэs imperiдзe kilд dд, sine sьgep ьzgдrtep-bozэp beterд. xaywannar kьсeleсne genд bozalar, юuсa kьrд min inglizздne bьtдn tцzдtmim dд. miсa Almanзa wiki oюн, tдrtiple bik. x.u. pдrдwezdд Paskoy tцzдtmдlдre belдn tabэlрan, «The Codex Cumanicus» turэdaрэ mдqдlдne qabat uqэp зэqtэm, Tьrki tele turэnda kьp nдrsд aсlaюэldэ. Ber дyberen genд aсlamadэm, niюlдp bar sьzlдr Рдrдp/Farsн tellдrennдn kilgдnnдr dip юiklдnmiзд дytelд mikдn? _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 13 Цkt 2004 06:29 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- http://www.linguasphere.org/languageNJ.html Tьrki tпlп kпrtпlmedп Bпznпс tпlпbпzde 150 000 000 kпюп sьzleюe iз! _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men Soсрэ xдbдrlдrne kьrsдt: bцtenesen1 kцnlek1 atnalэq2 atnalэq1 aylэq3 aylэq6 aylэq1 yэllэq iskesennдn baюlapyaсasэnnan baюlap Bдxдslдr -> Рцmьmi bдxдs Waqэt quюaрэ: GMT +3 Bitkд 1, 2, 3 Kilдse 1. bit (barэsэ: 3) Эsem Bдxдskд: [ saylнsэ ] Юaw-юu aralaюu----------------Tatar poзmaрэTaюqa basэlmaрan uy-fikerMдdдniдt«Tatar Dцnyasэ»TatNйt mдs'дlдlдre Telebez turэnda----------------Рцmьmi bдxдsSьzleklдr Tel wд Sanaq----------------Sдxifд ostasэSanaqnэ tatarlaюtэru «Azatlэq.org» sдxifдse----------------Mдqдlдlдr turэnda uylarRadнo eюlдw buyэnзa tдqdimnдr «Э tuрan tel» sдxifдse----------------Bдxдslek turэndaKitapxanдneс qunaq-kitabэ«Bezneс Tarнx» qunaq-kitabэ Yaсa cep aзalasэс Xдbдrgд cawap birдlдseс Xдbдrne tцzдtдlmiseс Xдbдrne salalmнsэс Soraюtэruda tawэю birдlmiseс Google'da kitapxдnд

Э tuрan tel Tatar tele turэnda sдxifд YBS Ezlдw Soсрэlar Дрzдlдr Tцrkemnдr Terkдlь Юдxesnдmд Юдxsi xatlanэ tikюer subTrail Kerь -------------------------------------------------------------------------------- «Tьrki» telen torрэzu Bitkд Uzрan 1, 2, 3 Kilдse Bдxдslдr -> Рцmьmi bдxдs Uzрan cep :: Kilдse cep Yazрan Xдbдr 11111111111 Qunaq Qaldэrdэ: 04 Nцy 2004 12:43 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- http://www.geocities.com/gaspiralitercuman/tercuman Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 06 Nцy 2004 13:42 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Bar ikдn дle beraz mдрlьmдt. «Tercьman» bastэrэlрan waqэtlarda basmaxдnд цзen Рдrдpдlifle юдkellдr bik az bulрannar дle axrэsэ, wд sнfatlarэ ilд dд bik yьрarэ tьgelie. Gдcitlдrne pдrдwezdд urnaюtэrulэ mдtengд дylдnderь mцmkin tьgel der inde. _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 15 Dek 2004 22:12 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- tt:qotэrtu tr:kudurtmak tt:qotэrtuзэ tr:kudurtucu tr:kudurt-u-cu bulрaз tr:kudurt-u qaya kitkдn ikдn? tt:qotэrt-u bar iз. _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 06 Рнn 2005 19:56 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Kemder Tьrekзд sьzlek yasн baюlaрan da inde: http://turkleronline.com/socukoyunu/sozcuk_oyunu.htm _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men nS Terkдlь: 05 Feb 2004 11:26 Xдbдr: 218 Qaydan: Ankara Qaldэrdэ: 07 Рнn 2005 16:50 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Quote: tr:kudurt-u-cu bulрaз tr:kudurt-u qaya kitkдn ikдn? tt:qotэrt-u bar iз. aсlamadэm. kudur-t-mak bar. tr. kudurt-u yuq. kudur- kudurt- kudurtucu kuduruk ("boyэrэq" sэman. ) h.b. -u urэnэna, hдm -ma hдm -mak kilд ala. Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 07 Рнn 2005 17:35 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Tatarlarda niзek: qotэrtu – рдmдl iseme qotэrtu-зэ – рдmдl qэluзэ Tцreklдrdд: kudurtu – andн sьz qullanэlmн. kudurtu-cu – рдmдl qэluзэ _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men nS Terkдlь: 05 Feb 2004 11:26 Xдbдr: 218 Qaydan: Ankara Qaldэrdэ: 08 Рнn 2005 13:12 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- дye. tik genд bu sьzdд tьgel iз. "u" kaynaюtэrma harfi(harmony letter) dip atala. mдsдlдn: bil-i-ci yap-э-cэ oku-yu-cu gцr-ь-cь h.b... singarmonizm buyэnзa qayber urэnnarda (fiрel tamэrlarэnnan soс) -i, -э, -u, -ь дytelд. isemnдrdдn soс ul kaynaюtэrma harfi dд дytelmi. mдsдlдn: elma-cэ (almaзэ) sьt-зь (sцtзe) h.b. dцrese, alar kaynaюtэrma xдrefe tьgelder dip uylarрa da mцmkin. зэnэnda, -зэ, -зi, -зu, -зu quюэmtalarэ isemnдrgд quюэla. qayber sьzlдrdд, bu quюэmtalar yцri: mдs: yaz-э (yazu), gцm-ь (kьm-ь sэman) h.b.ю. Цskд men Юamil Эdдrдзe Terkдlь: 01 May 2003 09:49 Xдbдr: 373 Qaydan: Qazan Qaldэrdэ: 09 Рнn 2005 23:58 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Monda ber Tцrek professorэnэс mдqдlдse yata. Tatar duslarnэ orfografianэ, tцrek qдrdдюlдrne mдрnдneс dцres tдrcemдlдngдnen tikюerergд ьtenдm. Зэрanaq: © «Turk Dili», 1999 TARНXTAN KЭLДЗДKKД TЦRKЭ TELE Prof. Dr. Ahmet B. ERCILASUN Tцrki teleneс iс borэnрэ ezlдre Юumer зэрanaqlarэndaрэ Tцrki sьzlдrdдder. MA 3100–MA 1800. yэllar arasэnda (Milдd Aldэ) yazэlрan Юьmer mдtennдrdд 300 artэq Tцrki sьz urэn ala. Юumerзa belдn Tцrkiздneс urtaq sьzlдre yд urtaq nдseldдn kilд, yд inde alэю-bireю nдticдsendд barlэqqa kilgдn. Qaysэsэ iс нxtнmalэ bulsa – bulsэn, дmmд Tцrki teldдge berenзe yazmalar MA 2000-3000. arasэna turэ kilд. Tцrkilдrneс barэsэ bulmasa ber цleюe MA 2000-3000. yэllarda, bдlki dд irtдrдk Alрэ Asнada yдюдwe dцres bulэrрa tieю. MA 7.-3. yцzlдr arasэnda Qara wд Xдzдr diсgezlдreneс Tцnyaq wд Tцnyaq-Batэюlarэnda yдюдgдn Saqalн qдbilдlдreneс dд ber bьlege zur нxtнmal belдn Tцrki bulэrрa tieю ide. MA 6. yцzdд yдюдgдn Saqalн xatэn xцkemdarэnэс iseme Yunan зэрэnэqlarэnda Tomiris bulэp ьtд. Bu sьz Tцrki Tдmir–Timer sьzeder. «Dнwanд Lцрдt-дt-Tцrk»tд aсlatэlрanрa kьrд Эskдndдr'neс Tцrkestanрa sдfдrendд (MA 330. yэllar) Tцrkilдrneс ber цleюe xцkemdarlarэ Su citдkзelegendд <<>> yanэnda, yдрni <<>> yэlрasэnэс yuрarэ aрэmnarэnda idelдr. Эskдndдr kilьennдn soс Su wд anэс idдrдsendдрe Tцrkilдr Altayрa quzрaldэlar; Uрэzlar isд Hocent yanэnda qalрannar. Qэtay зэрanaqlarэndaрэ borэnрэ mдрlьmдt buyэnзa Tцrkilдr Qэtay dalalarэnda yaюade. MA 220. yэllarda xдkimgд kilgдn Toman (Teoman) Yabрu wд MA 209. yэlda xцkemdar bulрan ulэ Mutun (Mete) Yabрu Hunnarnэс bцyek xцkemdarlarэ idelдr, wд baюqalalarэ bьgenge Moрolstandaрэ Urxэn <<>sэnda buldэ. Hunnardan soс da Topalar, Awarlar, Kьk Tцrkilдr, Uyрurlar зorlarэnda (Milдddдn Soс) MS 840. yэlрa qдdдr Tцrkilдrneс baюqalasэ Urxэn <<>>sэnda ide. MA 220.–MS 840. yэllar arasэndaрэ 1000nдn artэq yэllэq dдwerdд, Tцrkilдr qцdrдtle zamannarэnda Okean yarlarэnnan, Xдzдrgд, xдttд Qara diсgezneс tцnyaрэna qдdдr xцkem itkдnnдr ide. Tцrkilдrneс ber цleюe 370'lдrdд Эdelne ьtep, Qawqaz wд Qaradiсgezneс tцnyaqlarэnda urnaюtэ. Batэю Hunnar, Bolрarlar, Awarlar, Pдздnдklдr wд Qэpзaqlar 370. yэldan baюlap, рasэrlar buyэna Зэрэю Awrupэ wд Balkannarnэ idдrдlдre astэnda totqannar. Asнa wд Awrupэ Hunnarэna рдyet (qaraрan) her Tцrkiзд mдten (tekst) qulэbэzda bar. Tik Qэtay wд Bizanti зэрanaqlarэna kьзkдn qayber юдxsi isemnдr wд sьzlдr alarрa qaraрan Tцrki mдрlьmдtlдr bularaq qabul itelergд tieюlдr. Qэtay qaynaqlarэndд oзraрan teсri, kut (qot), yabрu, ordu (рдskдr), temir kebek sьzlдreneс Qэtaylaюqan kilbдtlдre (kьreneюlдre) milдt yэllarэna qaraрan Tцrki mдрlьmдtlдreder. Attila atasэnэс iseme Mэnзэq (Bunзэq) wд ullarэnэс isemnдre Dдnizik, Эrnдk, Эlдk Tцrkiзд belдn aзэqlanэrlэq bulэrрa tieюlдr. 6.-9. yцzlдrdдge Tona Bolрarlarэnnan yэl wд ay isemnдre belдn berniзд sьzlek bдрze (qayber) keзkenд tekstlar qalрan. Yэllar xaywan isemnдre atalрannarэ sдbдple yэl isemnдre ber ьk waqэtta tцrle xaywannarnэс isemnдren dд kьrsдtд ide. Aylarnэс знrat sannarэnda зaрэlрannarэ цзen Bцlрar Tцrkiздsendдge sannarnэс isemnдren юulay цyrдndek. Moрolstanda tabэlрan 6 yullэq Зoyr yazulэ taюэ tarнxн bilgele iс iske mдten bula. Эltдreю Qaрan'рa quюэlрan ber рдskдr turэnda sцylдgдn tekst 687-692 arasэnda yazэlрan bulэrрa tieю. Urxэn hдykдllдre bularaq bilgele Isbara Tamрan Tarqan (Ongin), Kьl Eз Зor (Ihe-Husotu), Tцnyoqэq, Kьl Tigen, Belgд Qaрan hдykдllдre 719.-735. yэllar arasэnda torрэzэlрan. Moрolstanda, Yenisey <<>>sэnda, Qazaqstanda, Qэrрэzstanda (Talasta), Tцnyaq Qawqazda, Эdel-Uralda, Balkan Bolрarstanэnda, Rumania, Macarstan (Vengria) wд Polюa'da Kьk Tцrki xдreflдre belдn yazэlрan taрэn yцzlдrзд yazulэ taю tabэlрan ide. Bu keзkenд taюlarnэс 7.-10. yцzlдr arasэnda yazэlрan bulрannarэ yaqэnзa bilgelдngдn ide. Dimдk bu yцzlдrdд Зэрэю Awrup wд Balkannardan, xдttд Macarstannan Kцnyaq Sebergд wд Moрolstan eзlдrenд qдdдr suzэlрan maydanda Tцrki tel Kьk Tцrki xдreflдre belдn yazэlрan ya yazma tel bularaq qullanэlрan ide. 9. yцzyэldan birle Tцrki telendдge yazular kцnyaqtaraq, Tarэm basseynэnda dд kьrд baюlнbэz. 840'ta Tarэm basseynэnda wд Gansu tцbдgendд dдwlдtlдr qorрan Uyрurlar Kьk Tцrki, Uyрur, Suрэdaq wд Brahmi alifbalarэ belдn qдрдzgд yцzlдrзд дsдr yazdэlar, yцzlдrзд dokument qaldэrрannar. Bolarnэс ber цleюe yazu tьgel, xдttд basma дsдrlдre ide. Uyрur yazma дsдrlдre Gansu tцbдgendд 17. рasэrрa qдdдr dдwam itkдn. 11. yцzyэlda Qaюрar wд Balasaрun tirдse ber Tцrki mдdдniдt tirдse bularaq bilgele bula. 1069'da yazэlрan «Qotadрu Belek» Balasaрunda yazэla baюlanэp, Qaюрar'da Qaraxanlэ xцkemdarэna birelgдn ide. 1070. yэllarda Baрdad'ta qдlдmgд alэnрan «Dнwanд Lцрдt-дt-Tцrk» tд asэlэnda Qaюрar mцxiteneс дsдreder. Tцrkilдr 10. yцzyэlda Mцselman bulрan xдldд 11. yцzyэlda Рдrдp yazuэ Tцrkilдr yazuэ xдlenд kilmдgдn. Qaюрarlэ Mдxmьd 1070'lдrdд Tцrki yazuэnэс Uyрur yazuэ buluэn kisken юдkeldд нрlan itд. Ul Tцrkilдrneс 20 qдbilд buluэn yaza wд alarnэ Batэюtan Зэрэюqa taba bolay tezi: 1. Pдздnдk, 2. Qэpзaq, 3. Uрэz, 4. Yдmдk, 5. Baюqэrt, 6. Basmil, 7. Qay, 8. Yabaрэ, 9. Tatar, 10. Qэrрэz, 11. Зэgэl, 12. Tohsэ, 13. Yaрma, 14. Uрraq, 15. Зarэq, 16. Зumэl, 17. Uyрur, 18. Tanрut, 19. Xэtay. Tezemdдge Xэtay'nэ Qaюрarlэ'nэс tдрbire buyэnзa «Qэtay цlkдse» itep ayэrэrрa kirдk. Bu tezьdдn soс beraz soсraq ul Pдздnдklдr wд Qэpзaqlar arasэna Suar wд Bolрarlarnэ urnaюtэra. Qaюрarlэnэс ike telle bulрannarэ цзen tellдren bozэq sanaрan Suрэdaq, Kдnздk, Arрэ wд Tanрutlэ Arрэlarnэ da Tцrki qдbilдlдr arasэnda sanarрa tieюbez. Dimдk ki 11. yцzyэlda Balkannardaрэ Bizanti зigennдn Qэtay wд Moрolstan eзlдrenд qдdдr Tцrkiзд sцylдюkдnnдr. 13. yцzyэlda Tцrki yazma teleneс ьzдge Aral diсgezeneс kцnyaрэndaрэ Xцrдzemdд bula. 13.-14. yцzlдrdд Altэn Urdanэс baюqalasэ bulрan Xдzдr diсgezeneс tцnyaq yar buyэndaрэ Saraydan, xдttд Qэrэmnan kisentesez Tarэm yэlрasэ basseynэnэс зэрэюэndaрэ Gansu'рa qдdдr Tцrki tele qullanэlрan ide. Tarэm basseynэ, Gansu'da qullanэlрan telgд Tцrkilogia дdдbiдtendд Uyрur Tцrkiздse, Altэn Urda wд Tцrkestan maydannarэnda qullanэlрan telgд isд Xцrдzem Tцrkiздse dilдr. Xдyer ikese arasэnda tawэю wд grammatik yaрэnnan ber ayэrma da yuq ide. Yazularэ рэna ayэrэldэ – berenзese Uyрur, ikenзese Рдrдp yazuэn qullanрan. 13. wд 14. рasэrda Tцrki yazma tele bu ana mдydannan tэю taрэn цз cirdд sцylдюelgдn ide. Bolarnэс berse – Yuрarэ Эdel (bьgenge Tatarstan), monda tabэlрan qдber yazularэnэс tele Эdel Bolрarзasэ ide. Эkenзese – Mнsэr wд цleюзд Sьriд ide. Mondaрэ tel Xцrдzem Tцrkiздsenд bik yaqэn ide wд Qэpзaq Tцrkiздse atalрan ide. Цзenзe mдydan Дzдrbaycan wд Anatulэ (Keзe Asнa, bьgenge Tцrkiд) ide. 13. yцzdд bu alanda Uрэz sцylдmenд nigezlдngдn yaсa ber yazma tel tua. Bu yazma tel Balkanlarрa turэ taralэp, kisentesez xдldд bьgengд citд. Qдber yazmalarэnda kьrgдn Эdel Bolрarзasэ рэna 14. рasэrdan soс urnэn Qэpзaq telenд qaldэra. Mнsэr wд Sьriдdд isд 15. рasэrdan birle Qэpзaq Tцrkiздse qullanudan зэрa. Qara Diсgez, Qawqazlar, Xдzдr diсgeze wд Нran Tцnyaq-Зэрэю wд Batэю tцrekздsen ayэrрan tabнрн зiklдrder. 11. yцzdдn birle Uрэzlar Нrannэ ьtдrдk Дzдrbaycan wд Anatulэрa kilep, Batэю Tцrkilege dдwlдten barlэqqa kiterдlдr. Batэю Tцrkilege 14. yцzdд Balkannarрa taba kьзд, soсraq Macarstan зiklдrenд suzэla. Bьgenge Рнraq wд Sьriдnэс tцnyaрэ da 11. yцzdдn Batэю Tцrkilдreneс urnaюqan cirlдre ide wд cirle xalэq Anatulэ Tцrkilek dдwlдteneс tabнрн цstдleюe ide. Эkenзe yaqtan Tцnyaq Afrika wд Рдrдp цlkдlдrendд dд baytaq Рosmanlэ Tцrki urnaюqan. Bцten bu maydannarda Batэю Tцrkiздse urtaq yazma tel bularaq qullanэlрan ide. 13. wд 14. yцzlдrdд Anatulэ wд Дzдrbaycanda yazэlрan дsдrlдrne yazma tel bularaq ber-bersennдn ayэru qulay eю tьgel. Bu рasэrlarda yazma tele дle dд standartlaюmaрan ide; Дzдrbaycan, Anatulэ wд Balkannarda sдyдsi berlek tд yuq ide: berniзд bдylek wд dдwlдt xцkem sцrgдn ide. 15. рasэrda Рosmanlэlar kцздyep berlekne qorэrрa omtэlalar wд yaсa formalaюa baюlaрan Istanbul awэzэ (sцylдme) nigezendд Рosmanlэ Tцrekздse standart xдlenд kilд.16. yцzyэlda Зэрэю wд Kцnyaq-Зэрэю Anatulэ belдn Sьriд Hдm Рнraq ta Рosmanlэ cirlдrenд wд юul uсaydan Рosmanlэ Tцrekздse cirlдrenд kerд. Tцnyaq wд Kцnyaq Дzдrbaycan belдn Нran baюqa ber Tцrki dдwlдte, Sдfдwi'lдrneс citдkзelege astэnda qala. Xдyer 16. рasэrda da Дzдrbaycan wд Рosmanlэ yazma tellдreneс kisken rдweюtд ayэrэlрannэ sцylдw dцres tьgel. Hatayн wд Fuzulн bu ike tцbдk юдрirlдre. 17. yцzyэldan soс ike yazma telneс ayэrэlрannarэ sцylдrgд mцmkin, tik aralarэndaрэ ayэrma yuq diдrlek azdэr. Tцnyaq wд Зэрэю Tцrki xalэqlarэnda Xцrдzem Tцrkiздseneс dдwamэ bulрan Зaрatay Tцrkiздse berdдnber wд urtaq yazma tel bularaq 15. yцzdдn 20. yцz baюlarэna qдdдr yцrde. Monэс ber iskдrmдse bar ide: Qэrэm Xanlэрэ. Рosmanlэ idдrдsendд bulрanэ цзen Qэrэm Xanlэрэnda qullanэlрan yazma tele Рosmanlэ Tцrkiздse ide. 13. yцzdдn birle ike ayэrэm yazma tele xдlenд ьsep citkдn Зэрэю wд Batэю Tцrki tellдre daimi elemtдdд bulрannar. Зaрatay maydanэ дsдrlдre, ayэruзa Nдwдyi Рosmanlэ wд Дzдrbaycan Tцrkilдre tarafэnnan kiс uqэlрan ide. Moсa cawapqa Рosmanlэ дsдrlдre dд Зэрэюta, ayэruзa Эdel-Ural tцbдgendд daimi uqэlрan ide. Рosmanlэ wд Дzдrbaycan illдrendд Nдwдyi'gд Зaрaytaзaraq nдzirдlдr (baюqa autornэс дsдre tд'sirendд tuрan, aсa oxюatэp yazэlрan дsдr) yazэlрan ide, bu kьreneю 19. рasэrрa qдdдr urэn alрan. 1552'dд Qazannэс tцюьe belдn baюlanрan Urэs cдyelьe 1885'tд Batэю Tцrkestannэс yawlap alэnuэ belдn tдmamlana. Юдrqi (Зэрэю) Tцrkestan 1760'larda Qэtay yawlawэna duзar bula. Nдticдdд 19. yцzyэldan soс bдysez qalрan Tцrkilдr bularaq berdдnber Рosmanlэ Tцrkilдre ide. 19. yцzyэl urtalarэnda Tцrki yazma tellдre цзen yaсa prosess baюtэla. Qazan universitetэnda uqэtqan telbelgeзe wд pup Эlminski wд Tцrki qдbilдseneс sцylдw teleneс ayэrэm yazma tel xдlдtenд kilь kirдklegen sцylдp birд wд bu yьnдleюtд eюli baюlн. Ayэruзa Tatar zнalэlarэ belдn Qazanda uqэрan Qazaq zнalэlarэ цstendд tд'sir qazanэrрa tэrэюa. Эke xalэqnэс qayber yazuзэ wд юaрirlдre urtaq Зaрatay yazma tele urnэna ьz sцylдw tellдren yazma tel xдlenд kiterergд tэrэюalar. Рasэr soсnarэnda Tatar wд Qazaq yazma tellдrendдge berenзe дsдrlдr donya kьrд. Эlminski'рa qarюэ Рaspэralэ Эsmдрil 1884'tд Baqзasarayda (Qэrэm) зэрarэrрa baюlaрan «Tдrcemдn» gдcite wд Tцrki donyanэс hдr tarafэnda aзtэrрan эsul-н-cдdid (yaсa эsul) mдktдplдre yдrdдmendд urtaq yazma telne yaqlн; Bцten Tцrki donyanэс sadдlдюterelgдn Istanbul Tцrekздse nigezendд berlдюterelьen teli. Urэs patюalэрэnda 1905. yэldan baюlap Qэrэm, Эdel-Ural, Дzдrbaycan wд Tцrkestan tцbдklдrendд Tцrki yazma tele temэ qatэ tartэюэla. Рaspэralэ Эsmдрil'neс tд'sirendд qalрan Tцrki zнalэlarэ yazma telendд berlek fikeren yaqlap, moсa kileюle дsдrlдr yazalar. Эlminski'nэс fikerlдre isд baюqa uqэtuзэ wд Patюalэq xezmдtkдrlдre tarafэnnan alрa sцrelд. Эlminski kebek ber pup Nikolay Ostroumov 1870'tдn 1918'gд qдdдr «Tцrkestan Wilдyдteneс Gazete»n зэрaru uсayэnnan Нranlaюqan Ьzbдk awэzlarэn (sцylдmnдren) yazma tele xдlenд kiterergд tэrэюa. 1888-1902 arasэnda зэqqan «Dala Wilдyдte» gдcite Qazaqзanэ, 1905-1908 arasэnda зэqqan «Mдcmuрa-н Mawara-н Baxr-н Xдzдr» Tцrekmдnздne yazma tel yasarрa mataюa. Цз gдcitneс hдrberse Patюa idдrдse qararэ astэnda зэрarэla. Yцzyэllэqnэс baюэnda urэn alрan bu tartэюular wд aюэrular зэрanaqlarрa ireюu qнэnlэрэ sдbдbendд bьgengд qдdдr citdi rдweюtд tikюerenmдgдn. Tik 1917'dдge bolюevik нxtнlalэnnan (fetnдsennдn) soс irekle bдxдslдюь юartlarэ yuq itelgдn ide wд Эlminski belдn Ostroumov fikerlдre basэm aюa hдr Tцrki qдbilдneс sцylдw telen ayэrэm yazma tele xдlenд kiterд. Bu prosess Sovet berlegendд 1930'larda tamamlana. Qэtay idдrдse astэnda bulрan Юдrqi (Зэрэю) Tцrkestanda isд Uyрurзa, Зaрatay yazma teleneс dдwamэ bularaq 1949'daрэ kommunist idдrдse tarafэnnan cirlelдюterelд. Дlifba ayэru prosessэ, Tцrki yazma tellдr цзen ayэrэm дlifbalar qoru uсayэnnan ayэrmalэq arttэru kцзlдp tizlдnderelgдn ide. Bцten bu eюlдrdдn soс bьgen donyada 20 Tцrki yazma tele buldэrэlрan: 1. Tatar; 2. Baюqort; 3. Qazaq; 4. Qэrрэz; 5. Ьzbдk; 6. Uyрur; 7. Altay 8. Зuaю; 9. Xakas; 10. Tэwa; 11. Saxa (Yaqut); 12. Qaraqalpaq; 13. Tцrek; 14. Рaрawэz; 15. Дzдrbaycan; 16. Tцrekmдn; 17. Qэrэm Tatar; 18. Nuрay; 19. Qaraзay-Malqar; 20. Qumэq. Rдsдy xцkьmдte bьgen dд yaсa yazma tellдr qoru fikeren taюlamaрan. Tatarstan Cцmhьriдte tэюэnda qalрan Batэю Seber Tatarlarэ wд Kцnyaq Seberdдge Sorlarnэс awэzlarэ qayber fonnar wд yдrdдmзeklдr эsulэ belдn yazma tel xдlenд kiterelд bara. Tцrki Donyasэnna 1990'dan birle yaсa sцreю baюlanрan. Biю Tцrki Cцmhьriдte bдysez bulрan, baюqalar da ireklerдk qэlanu mцmkinlegenд qawэюqan (ireюkдn). Kimennдn mдdдni sдyдsдtlдren ьzlдre bilgelдwgд citkдnnдr bьgen. Monэс yoрэntэsэ da qэsqa zamanda kьrengдn. 1991 Dekдberendд Дzдrbaycan, 1993 Aprilendд Tцrekmдnstan, 1993 Sentдberendд Ьzbдkstan, 1994 Fevralendд Qaraqalpaqstan Latнn дlifbasэna kьздrgд qarar qabul itkдnnдr. Bь цlkдlдrdд yaсa дlifbaрa kьзь adэm-adэm tormэюqa aюэrэla. Эkenзe yaqtan Qэrэm Tatarlarэ belдn Рaрawэzlar da Latнn дlifbasэna kьздrдk qayber periodik basmalarэn yaсa дlifba belдn bastэrэrрa baюlaрan. "Tel teюne юartlн (зikli)" дytkдn sдyдsi, нqtнsadн wд mдdдni bдylдneюlдr dд Tцrki yazma tellдre arasэnda yaсa qayttд'sir (ьzara yoрэntэ) wд formalaюularрa yul aзa. Tцrkiдdд Tцrki cьmhьriдtlдreneс дdдbiдtlдrennдn qayber дsдrlдr mдktдp дdдbiдt kнtaplarэna kerde. Tцrki yortlarэ, Mдdдniдt wдzirдte, TЦMER kebek qorэlэюlar yдrdдme belдn Tцrki tellдr цyrдtь kurslarэ aзэlрan. Nixдyдt dьrt Universitetta (Ankara, Gazi, Mugla, Atatьrk) Xдzerge Tцrki tellдre wд Дbдbiдtlдre bьleklдre aзэlрan ide. Kьp kenд Tцrkiд watandaюэ yдю Tцrki cцmhьriдtlдrendд belem ala. Az sanda bulsa da cдmрiдwi belem tallarэndaрэ (цlkдlдrendдge) qayber yдю tikюerenьзelдr Tцrki cдmрiдtlдr arasэnda tikюerenь baюqara baюladэlar. Awrasнa (Eurasia) TVsэnэс qayber yдю citeюterьзelдre dд Tцrki donyaрa yэю qэna barэp yaсa citeюterьlдr цstendд нmzalarэn qaldэralar. Tцrkiдneс sдyдsi, нqtнsadн, рilmi wд mдdдni komissialar da yэю qэna baюqa tцrki illдrgд barэp qaytalar. Ozaqqa qalрan eюmдkдrlдr wд wazнfalэlar da az tьgel. Bцten bu baюlanрэзlar wд bдylдneюlдr Tцrki tellдrneс Tцrkiдle zнalэ wд yдюlдr tarafэnnan цyrдnelьenд yul aзa. Tцrek teleneс baюqa Tцrkilдr tarafэnnan цyrдnelьe isд kьpkд zurraq зamada urэn ala. Tцrkiдdд genд Tцrekзд цyrдngдn sanэ 10,000'nдn artqan. Нqtнsadн, mдdдni yдki рilmi sдbдplдr belдn Tцrkiдgд kilep qэsqa yдki ozэn arada Tцrkiдdд qalрan wд Tцrekзд aсlaюa alрan kьp kenд keюe bar. Эkenзe yaqtan Tцrki cцmhьriдt wд cдmрiдtlдrendд kьp kenд mдktдp aзэlрan, wд anda un meсlдp uquзэ Tцrekзд цyrдnд. Turэdan turэ Tцrek TV'larэn tota ezli alрan Дzдrbaycan yдki Awrasнa basmalarэna qaraрan Tцrkestan cцmhьriдtlдre bu kanal belдn dд Tцrekздgд ireюд ala. Bцten bu elemtд wд eюздnlek nдticдlдren aldaрэ yэllarda kьrgдnbez inde. Tцrek TV'ґlarэn qaraрan Дzдri balalarэ Tцrekздneс qayber sьzlдren tanн, xдttд qullana baюlaрannar. Samal'ut sьze kьp kenд Tцrki teldд oзaq, oзqэз sьze belдn alэюqan. Tцreklдr dд orun/urэn – yer(tr), kэyэn/qнэn – zor(tr), зalar – nuans, kayэtmak/qayt – geri dцn(tr), aylanmak/дylдn – зevresine dцn(tr), oзraюmak/oзraю – karюэlaю(tr), tapmak/tap – bulmak(tr) sэman sьzlдrne tanн baюladэlar. Эske Sovet Sosнalistik Cцmhьriдtlдr Berlege tэюэndaрэ Tцrki donya belдn dд Tцrkiдneс bдylдneюe artqan. Batэю Trakia, Balkan Bolрarstan, Makedonia, Yugoslavia, Romania kebek Balkan illдrendд yдюдgдn Tцrkilдr belдn elemtд yэюlanрan. Balkannardan kilgдn kьp kenд yдюlдr Tцrkiд universitetlarэnda uqн. Bu illдrneс kьbesendд baюlanрэз wд urta mдktдplдrdд Tцrkзд uqэtu alэp barэla, Tцrekзд gдcit wд jurnal зэрa. Tizdдn bцteneseneс Tцrek TV kanallarэn totarрa mцmkinlege bulэr. Нranda da Рдrдp xдreflдre belдn yazрan Дzдri telendд jurnal wд kнtaplar зэрa, bilgele sдрдtlдrdд radнo wд TV programnarэ tapюэrэla. Artэq Tцrekзд uqэtu tдlдplдre dд baюlanрan. Рнraqta 36. parallel tцnyaрэnda berniзд yэl elek Tцrekзд uqэtu baюlanрan ide, gдcit wд TV programnarэ зэрa. Tцrek teleneс irtдgдse niзegrдk bulэr? Yuрarэda sanalрanзa 20 yэldan soс Tцrek tele Tцrki donyanэс kьp kenд zнalэ tarafэnnan aсlanрan wд Tцrkiara tel bularaq qullanэlaзaq. Millдtlдr Berlдюmдse tarafэnnan da qabul itelьe dд нxtнmal. Tцrki donyanэс qayber yдс zнalэlarэ az da bulsa mдqдlд, юiрer, xikдyд wд kнtaplarэn Tцrekзд yazaзaq. Tцrekзд yazрan дsдrlдrendд ьz tellдrennдn qayber sьzlдr, xдttд fonetik wд morfologik ьzenздleklдr dд bulэr. Юul uсaylэ Tцrek tele dд baюqa Tцrki tellдrdдn fayda kьrer. Юцbhдsez (hiзюiksez) Tцrek yazuзэlarэ da baюqa Tцrki tellдrneс yoрэntэsэna elдgep, monэ дsдrlдrendд зaрэldэraзaqlar. Bu wд Tцrek teleneс ьz зэрanaqlarэnnan ьrзetдrдk bayuэna, wд dд yaсa tatlar (tдmnдr) belдn tцrlдnьenд yul aзaзaq. Юulay 4000 yэl elek Юьmдr зэрanaqlarэnda tabэlрan aрar (awэr), di- (digen), dingir (tдсre), dug (tьk), men (min), zae (sin), zaр (saw), giюig (iюek) kebek sьzlдr aldaрэ meс yэllarda soсsэzlэqqa taba turэ yullarэna dawam itдздk. _________________ Nдrsд sine alрa alэp bara? Uylap qara, uylap qara (Э tuрa-an tel!) Nдrsд bezgд yдrdдm itд? Д? (Э_ ma~matu~ur tel) © Barda RAP cэrзэlarэ Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 11 Рнn 2005 16:12 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Prof. Dr. Ahmet B. ERCILASUN yaza: Tцrek TV'larэn qaraрan Дzдri balalarэ Tцrekздneс qayber sьzlдren tanн, xдttд qullana baюlaрannar. Samal'ut sьze kьp kenд Tцrki teldд oзaq, oзqэз sьze belдn alэюqan. Tцreklдr dд orun/urэn – yer(tr), kэyэn/qнэn – zor(tr), зalar – nuans, kayэtmak/qayt – geri dцn(tr), aylanmak/дylдn – зevresine dцn(tr), oзraюmak/oзraю – karюэlaю(tr), tapmak/tap – bulmak(tr) sэman sьzlдrne tanн baюladэlar. Дytдm iз, aralaюqan sayэn Tцrki sцylдmnдre ber-bersennдn bay bula. Soсрэ arada Tцrkiдdд bulрan нqtнsadн qнэnlэqlar buluэna sдbдple me, дmma Tцreklдr bu цlkдdд дz eюlilдr, yuрнsa kirдkle mцmkinleklдr bar inde. Mдsдlдn urtaq sцylдm buldэrэp, anэ qullanuрa kertь urэnэna, Tцrek рдlimnдre Tцrkilдrneс yartэsэ Tцrek sцylдmenд genд kьздrlдr dip цmetlдnдlдr axrэsэ. Ul ьle tuрan fiker, yдрni qorэ цmet kenд. Tцrkilдrneс yartэsэ ozaq itep duсрэz idдrд astэnda ireksezlektд yдюдgдn, turэ kilmдwlдr baytaq buldэrэlрan. 1920. yэlрa tikle Эdel Tцrkilдreneс дdдbi tele «Tьrki» dip atalрan, kitap-dдresleklдrdд dд telebez «Tьrki» dip atalрan: «Tьrki нmlasэ», «Tьrki sarэfэ», w.b... Эlminski atlэ duсрэz eюe nдticдse bularaq “mцstдqil” «Tatar tele» digдn nдrsд barlэqqa kilд. Зuqэnmэюlar oyэюtэrрan “mцрдlimnдr mдktдbe”n baytaq Tatar uzрan. Qayum Nasнrнрa da bertцsle tцgдl bдyд birep bulmas, ul ьz waqэtэnda “bez Tatar, wд telebez mцstдqil Tatar tele dip” ataрan, wд юunnan soс anэ keюelдr yaratmн baюlaрan, Tцrki dцnyasэnnan ayэrэlu ul yьlдrlek tip sanalрan. Р.Нbrahнm da bu цlkдdд qara eю eюlдrgд цlgergдn, «Tatar sarэfэ» wд «Tatar нmlasэ» kitaplarэn bastэra, “Qazaq tele” buldэruэna uсay qaraрan. Зuqэnmэюlar Эdel-Ural dдwlдten 1920. yэlda bцtenlдy betergдз kenд, telebez «Tatar tele» dip kenд atala baюlн. Alay atarрa baюlaw awэr bulmaрan inde, зцnki mдюhьr keюelдr yд quэlэp, yд ьterelep beterelgдn bulрan. S.u. baюta Qayum Nasнrн зuqэnmэюlarnэ Tцrki telenд цyrдtkдn, annarэ зuqэnmэюlar xalqэbэznэ зuqэndэrрannar, telebezne bьlgдnnдr, sцylдmnдrdд ьzenздleklдrne цyrдnep, yaсalarnэ “rдsmi нmlaрa” kertkдnnдr. Bu tarнxqa aзэq itep qararрa kirдk. Elek kertelgдn yasalma ьzenздleklдrne qэrэp beterь ciсel bulmas inde. Bik qэzэq Turan.tc sдxifдse bar ikдn: – «Dilde birlik» digдn ber mдqдlд bar. – «Tьrki sцylдmnдre» digдn зaрэюtэrmalar kitabэ – «Turan sьrдtlдre» – sьrдtxдnд – «Tьrki cэrlarэ» – cэrxдnд. _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men Vaner Alper Terkдlь: 24 Sen 2003 12:46 Xдbдr: 54 Qaydan: Zьrih / Эsviзre Qaldэrdэ: 12 May 2005 12:01 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Min bдxдslektд seznen (Юamilnen Albertnen Uрur’nun) yazgan sьzlдklдrne/mitennдrne qullanэp ьzem цзen ber anlaюlэq yasayэm. (Tatarзa ьрrenьw цзen). Tatarзa gazetlдrne dд qullanam. 11.000 tatarзa sьz цзen, 7300 Rusзa, 6100 Эnglizзд bar, min dд 5900 Tцrдkзд sьz kerdem. Rusзa Эnglizзa kьbesen mundagi sьzlдklдrdдn aldэm, Tцrдkздsene min taparga tэrэюэram. Эnglzзд yalрэю bulsa tьzeltem. Her kцn 30-40 sьz kerem. Anlamagan sьzlдrne Эngilizзasengд Rusзasэnga qarayэp sьzlдktд tapam. Anlamagan kьp sьz bar. Bundan baюqa, hдr sьz цзen Dilbilim (telbelgese?) yazam, edat, isim, fiil, цnek, sayэ, sэfat, ьnlem, zamir .. 8 bьlдmdд 5700 sьz bar. Barэsэ dьres me belmiim, ьzдm дzlдgдn sьzlдrne cengil tapu цзen yasadэm. Mцmkьn bulsa hдr sьz цзen ber Bцlьm (bьlдm, sэnэf, kategori) yazam, mдsдla Эktisat, Siyaset, Biliюim (informatik) kebek. 42 bьlemdд 1400 sьz bar. Aile Alet Biliюim Bitki Coрrafya Dilbilim Din Duygu Edebiyat Eрlence Ev Ev eюyasэ Felsefe Giysi Hayvan Hukuk Эktisat Kimya Kurum Maden Matematik Meslek Meteoroloji Meyva Mitoloji Mьzik Okul Ordu Renk Sayэ Siyaset Юekil, biзim Tarэm Tarih Taюэt Tat Televizyon Tэp Vьcut Yiyecek Yцn Zaman Gazetlдrdд yaqi bдxдslektд ьrnдk cцmlд bulursa bunu Kullanэm dip yazam. 450 sьz цзen qullanu ьrnдge bar. Bu sьzlдrnen barэsэnэ da Excel’ga kerdem, veri tabanэ (database, biremlik?) kebek qullanэlaalar. 2MB tota, winzip belдn sэkэюtэrsam (bassam?) 600KB qadar. Berniзд satэrnэ asta kopyaladэm, cibergдn son niздk kьrьnьr belmiim. Bozэq kilerse рafu itegez. Tьrkзe Tцrekзд Tatarca Tatarзa Dilbilgisi Bцlьmь Ingilizce Urэsзa Kullanэmэ Anla- Aсla Fiil Felsefe understand пойми Siz beni aсlэyormusunuz? Sez mine aсlнsэzmэ?/ Ben sizi anladэm (anlamadэm) Min sezne aсladэm (aсlamadэm) Bet, yьz bit; yцz Эsim Vьcut face (n) лицо Beti benzi atmэю (sararmэю) Elзi Эlзe Эsim Siyaset envoy (n); the embassador правитель; посол; парламентер BM'da Эsrael ilзese - BM’de Эsrail elзisi Hasret Xдsrдt Эsim Duygu sorrow (n) горе; скорбь Xдsrдtem, qayрэm az Mesaj xat Эsim Biliюim message (n) послание xat cibдrdem Kэyэ, yar Yar Эsim Coрrafya bank; coast (n) берег Okean yarlarэ, okyanus kэyэlarэ Abonelik yazэlu Эsim Edebiyat subscription подписка; прописка yazэlрan bulэrрa tieю /Yazэlmэю olmalэdэr Yazgэ kader Yazmэю Эsim Din fatum; fate (v) судьба, рок, участь 90 nзэ yэllarda gazetanэ yazmэю yдnд sэnэy: aqзa, kдрдz, fotomateriallar bulmэy. Yьz, bet yцz; bit Эsim Vьcut face (n) лицо Beti benzi atmэю (sararmэю) Yэldцnьmь yьbilдy Эsim Zaman anniversary юбилей 16 oktдber kцnne Qazan dдьlдt universitetэnэс рilmi sovetэnda bэyэl ьzeneс 75 yэllэq yubileyэn bilgelдp ьtьзe «Kazanskiy universitet» gazetasэn zurladэlar. Цskд men uрur Qunaq Qaldэrdэ: 12 May 2005 14:31 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- vaner excel dosyasэnэ gцnderebilir misin? coturoglu+at+gmail.com Цskд men Vaner Alper Terkдlь: 24 Sen 2003 12:46 Xдbдr: 54 Qaydan: Zьrih / Эsviзre Qaldэrdэ: 12 May 2005 21:09 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- +at+ dediрin salyangoz iюareti mi? ( @ ) Winzipte sэkэюtэrэp gцnderdim. Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 14 May 2005 09:27 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- tt:цyrдn- == tr:цyren- tt:telbelem == tr:dilbilim tt:bas- — tr:bas- tt:qэs- — tr:kэs- tt:sэq- — tr:sэk- Tatarlarda qullanu mдрnдlдre: «bas-» – 1) ayaq belдn basu; 2) kьзmд mдрnдdд, “tьbдnдyt-, tцюer-”: «Bu daru awэrtunэ basa. Radнo tawэюэn bastэm.» «qэs-» – 1) berдr дyberne baюqa ike nдrsд arasэnda qэstэru: (qulnэ iюek belдn qэstэm) 2) дyber kьlдmen keзerдytь maqsatэ belдn eю «sэq-» – berдr дyber eзendд bulрan mдtdд зэрaru maqsatэ belдn qэsu: (alma/дpfelsin suэn sэрэp зэрaru. berдr зьprдk-дyberen sudan sэрu.) _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 16 May 2005 21:55 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Tatarstan Fдnnдr akademiдseneс beterelьe mцmkin Duсрэz tel yoрэntэsэ arqasэnda, Tatarlar ьz Tцrki telen bozalar, cцmlд tцzeleюen cimerдlдr, qayзaqta uqэрanda aсlap bulmawэ da sirдk tьgel. Mнsal itep bonэ alэp tikюerik: Azatlэq yaza: Юul akademiд qэsalarэnda 303 fдnni oyэюmalar tikюerenьlдr alэp baralar. Alar bulрan da betkдn anэsэ. Yдрni, tцrle cirlдrgд kьзerelgдn, suрэю betkдз. Д qalрan qayber fдnni tikюerenь ьzдklдre. Д Qazan kebek, Rusiдneс iс kцзle fдnni ьzдklдrennдn sanalрan юдhдrdд fдnnдr akademiдseneс bьleklдre genд bar ide Sovet зorэnda. Tцrkiзд ul bolayraq bula: «Юul akademiд qэsalarэnda bulрan 303 fдnni oyэюma tцrle tikюerenьlдr alэp baralar.» — san belдn barрan at-sьzlдrne -lar'sэz yazu dцresrдkter: 100 aрaз (aрaзlar tьgel) — ozэn cцmlдdд ber-ber artlэ barрan ike at-sьzne dд tцp kileюtд quyu dцres tьgelder, butalэю зэрa. yд ikenзe sьz kileюen almaюtэrasэ, yд sнfattay sьz belдn ayэrasэ. Azatlэq yaza: Д Tatarstanda Fдnnдr akademiдsenд mцnдsдbдt baюqaзa. Monэ, Dдwlдt Юurasэ qabul itдrgд дzerlдngдn hдr qanun proyektэn baюta Fдnnдr akademiдsendд ekspertiza uzuэ da kьrsдtд. Tцrkiзд ul bolayraq bularрa tieю: «Tatarstanda Fдnnдr akademiдsenд mцnдsдbдt isд baюqaзadэr. Dдwlдt Юurasэ qabul itдrgд дzerlдngдn qanun proyektэnэс barэsэ da baюta Fдnnдr akademiдsendд ekspertiza uzuэ da kьrsдtд.» Tьrki teleneс ьzeneke bulmaрan «hдr, wд, д» kebek terkдgeз-sьzlдr qullanu da telebezneс mantнрэn-maturlэрэn beterд bдnemзд. «hдr дyber» urэnэna «дyberneс barэsэ/дyberneс hдrbere» yazu miсa yдmlerдk kьrenд. Tцreklдr, ana telen uqэtu waqэtэnda bu mдs'дlдgд citдrlek нрtнbar birдlдrme? _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men Vaner Alper Terkдlь: 24 Sen 2003 12:46 Xдbдr: 54 Qaydan: Zьrih / Эsviзre Qaldэrdэ: 20 May 2005 13:58 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- tt:bas- — tr:bas tt:qэs- — tr:kэs- tt:sэq- — tr:sэk- Albert, kьp rдxmдt, bu sьzlдre dд anlaюlэgэmga katnaюtэram. “юэtэrtatэp tutэrэlрan” mдnдse niздk? Minem anlaюlэq цзen min sinen sьzleklдren qullandэm. Sin bukцn dд (taрэn da?) sьzlek yasarga dдwam itesin me? Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 20 May 2005 16:06 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- «юэtэrtatэp tutэrэlрan» == «юэtэr-юэtэr kilgдnзe tulэ itelgдn». alay kьbrдk qapзэq (torba) turэnda дytдlдr, yдрni bik qatэ itep tulэ itelgдn qapзэq. tt:tutэr- – tr:doldur- Tatarlarda «tu-tэr-» sьze, bozэp yazэlрan «tul-dэr-» sьze bula ul. Tцreklдr «-l-» tцюermiзд dцresrдk yazalar. Vaner Alper yaza: Sin bukцn dд (taрэn da?) sьzlek yasarga dдwam itesin me? dцresen дytkдndд, min sьzleklдrne tцzemдyem iз, min tabэlрan sьzleklдrne cнэp/berlдюterep kenд toram. Sьzleklдr tцzь ul юaqtн qatlawlэ eю, kьp waqэt tдlдp itд, andн nдrsд цзen зэdamaрэm (sabэrlэрэm) citmi юul Qara'le, sin ьz sьzlegeсne tцzep betergдз, anэс belдn ni eюlдrseс? s.u. bu+kцn –› bugцn _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 03 Yьn 2005 23:42 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Adэрэznэс Эske Tьrki xдreflдre belдn yazэluэn belдsezme? Alay isд bonэ bдlдkдy дylдndergeз kьrsдter: Yaсalif –› Tьrkiдlif Kisдtmдlдr: – adэс dцres Yaсalif belдn yazэlэrрa tieю; – sovet зorэnda Tatarзaрa kergдn [i] awazэ yд «дy», yд «д» itep yazarрa kirдk; _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men al Beri Terkдlь: 30 Apr 2003 23:36 Xдbдr: 702 Qaydan: Cir цste Qaldэrdэ: 25 Yьl 2005 17:49 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- Tцrkiдdд «en:go» sьzendд kebek зэn [g] awazэ qullanэlamэ? Tatar sцylдmendд ul awaz bцtenlдy yuq iз, ni barэ Farsн «gцl» sьze belдn «gцrlдw» sьzlдrendд genд. (gцrlдw – «gцr-gцr» itь == «dцber-dцber» tawэюэn kiterь). Tatarlarda Tцrki/Рдrдp sьzlдrendдge «g/р» xдreflдre bugцn yomэюaq hдmzд awazэn bilgelдw цзen qullanэla. Qayзaqlarda ul awaz [y] awazэna da axюaю bulэp зэрa, ьrnдk: «kilgдn» sьze [kilyдn] kebek дytelsд dд, «g» aюa yazэla ul. Rдsmi Tцrekздneс нmlasэnda isд nindider зaqlarda ul awazэn дyteleюenд buysэndэrэp quyalar. _________________ Cir tetrдtkдn Tatar irlдre, Kemgд qaldэrdэрэz illдrne?! Цskд men Vaner Alper Terkдlь: 24 Sen 2003 12:46 Xдbдr: 54 Qaydan: Zьrih / Эsviзre Qaldэrdэ: 25 Yьl 2005 19:31 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- G kьb bar amma neзkд suzэqnan alda bar, qalэn suzэqnan alda yuq. G awaznэ belдn baюlangan Tцrдkзд fiрдllдr bar, bunnar da neзkд suzэqtan alda kilд. Gцr= Gцnder= Gьl= Gez= Gir= Go, ga, gu, gэ belдn baюlangan fiрдl yuq. Munday sьzlдr bar amma baюqa tellдrdan: Garip, gazete, gorilla, gurur … Цskд men salamis@mail.ru Qunaq Qaldэrdэ: 10 Aug 2005 22:03 Baюlэq: -------------------------------------------------------------------------------- mne nuzhno adres Kazanskogo Gos. Universiteta. proshu pomoshch. sposibo eyup karakuю Цskд men Soсрэ xдbдrlдrne kьrsдt: bцtenesen1 kцnlek1 atnalэq2 atnalэq1 aylэq3 aylэq6 aylэq1 yэllэq iskesennдn baюlapyaсasэnnan baюlap Bдxдslдr -> Рцmьmi bдxдs Waqэt quюaрэ: GMT +3 Bitkд Uzрan 1, 2, 3 Kilдse 2. bit (barэsэ: 3) Эsem Bдxдskд: [ saylнsэ ] Юaw-юu aralaюu----------------Tatar poзmaрэTaюqa basэlmaрan uy-fikerMдdдniдt«Tatar Dцnyasэ»TatNйt mдs'дlдlдre Telebez turэnda----------------Рцmьmi bдxдsSьzleklдr Tel wд Sanaq----------------Sдxifд ostasэSanaqnэ tatarlaюtэru «Azatlэq.org» sдxifдse----------------Mдqдlдlдr turэnda uylarRadнo eюlдw buyэnзa tдqdimnдr «Э tuрan tel» sдxifдse----------------Bдxдslek turэndaKitapxanдneс qunaq-kitabэ«Bezneс Tarнx» qunaq-kitabэ Yaсa cep aзalasэс Xдbдrgд cawap birдlдseс Xдbдrne tцzдtдlmiseс Xдbдrne salalmнsэс Soraюtэruda tawэю birдlmiseс Google'da kitapxдnд

users.pandora.be/orientaal/turkcestan